یک روز با سازندگان واکسن کرونا

سلامت نیوز:بین همه ساختمان های آجر 3 سانتی چندطبقه که سقف های شیروانی فلزی رنگ ورو رفته دارند، ساختمانی با نمای کامپوزیتی طوسی رنگ، حسابی به چشم می آید. به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری ،ساختمان تک طبقه است و سوت و کور آنقدر که بازتاب صدای خودت را چندبار می شنوی. رسم آزمایشگاه ها همین است. تولید هر صدا یا هر حرکت اضافه ای یا حتی تغییر دما روی آزمایش محققان اثر می گذارد؛ اینگونه است که ساختمان خو گرفته به سکوت های ممتد، راهروهای خلوت و روزهای بلند آرامی که در یکی از محله های جنوب شهر تهران می گذرد.در راهرویی که سراسر سفیدرنگ است با کفپوش زرد، ده ها نفر پشت اتاق های در بسته و ایزوله در حال پیش بردن فرایند تولید واکسن کرونا هستند. در مرکز تحقیق و توسعه تولید واکسن کرونا ، درها همه رمز ورود دارند؛ جایی که ویروس کرونا را مانند پازلی قطعه قطعه کرده اند و هر قطعه اش را به متخصصانی داده اند تا ساختارش را بشناسند و برای از بین بردنش با داروهای نوترکیب تلاش کنند؛ تلاش هایی که محققان ایرانی می گویند ثمر داده و فاز حیوانی آن در مراحل پایانی تست است.نزدیکی های ساعت 11 صبح، هوا تب کرده و در محوطه کارخانه تولید دارو کمتر رفت وآمدی دیده می شود و اندک افرادی که در ترددند، دنبال کار خودشانند و کسی به ما که غریبه ای هستیم میانشان کاری ندارد. بیشتر آنهایی که دیده می شوند دخترانی جوانند با روپوش سفید به تن مانند پرستارانی که تصویرشان در بیمارستان های کرونازده زیاد دیده می شود. مسیر حرکت آنها به ساختمانی می رسد که در هر اتاقش دست ها و چشمانی درگیر رمزگشایی کووید-19 هستند. ساختمان عقب نشینی کرده و ایستاده در نقطه ای دنج، بدون تابلویی خاص یا راهنمایی برای غریبه ها.ورودی ساختمان2، یک در بزرگ اتوماتیک دارد. سمت راست سالنی تنگ و ترش قرار دارد که بیشتر رفت وآمد افراد عادی از آنجا انجام می شود. مدیرکارخانه تولید دارو، حسین جوادی مهر ، مردی است جاافتاده. پشت ماسک سفیدی که به صورتش زده جلوی دفتر کارش که کنار در ورودی است، به استقبال آمده. دفترش نقلی است بدون وسیله اضافه و به اندازه ای که به زحمت می توان 5نفر را در آن جا داد.جوادی مهر می گوید: از زمانی که کرونا شروع شد، چند گروه از محققان ایرانی در قالب 4پلتفرم تولید واکسن با هسته های علمی مختلف، تولید واکسن برای کرونا را کلید زده اند. تولید واکسن در ایران تقریبا همزمان با سایر کشورهای جهان شروع شد. محققانی که روی این پروژه کار می کنند از دانش آموختگان برجسته شیمی، میکروبیولوژی، داروسازی و سایر رشته های مرتبط هستند و تعدادی از آنها هم محققان ایرانی هستند که در جریان شیوع کرونا علاقه مند به تولید واکسن و فعالیت داخل کشور بودند و برخی از آنها از خارج کشور به ایران بازگشته اند تا در این کار مشارکت داشته باشند. از نظر فرایند تولید واکسن گروهی که او در این کارخانه تولید دارو دور هم جمع کرده است، جلوتر از گروه های دیگر است: این کارخانه برای ساخت داروهای هایتک هدف گذاری و راه اندازی شده بود. پیش از بروز و شیوع کرونا موفق شده بودیم واکسن آنفلوآنزا را بسازیم و به دلیل اینکه زیرساخت های تولید این واکسن از قبل آماده بود در بحث ساخت واکسن کرونا کارمان را خیلی زود شروع کردیم. اگر این تجهیزات نبود، شاید مدت ها طول می کشید بتوانیم کار تحقیقات برای ساخت واکسن را شروع کنیم. جوادی مهر معتقد است؛ ایران در فرایند تولید واکسن همگام با کشورهای دیگر در حال پیشرفت است: ما پیشروترین گروه در کشور و خاورمیانه هستیم که داریم روی تولید واکسن کار می کنیم. الان دست کم 100محقق برجسته در ایران بر تولید واکسن متمرکز هستند و اطلاعات خود را به خط مقدم تولید کننده واکسن منتقل می کنند. گفت وگوی شیشه ای بخشی از فرایند تولید واکسن کرونا در سالنی بسیار خنک، بی روح اما پرنور می گذرد؛ سالنی که بوی تمیزی از دیوارهای سفید یخی اش به مشام می رسد. در هر دو سوی سالن، اتاق ها در نظمی هندسی وار، درست روبه روی هم قرار دارند و هر کدامشان پنجره‎ای بزرگ دارند رو به چشم انداز اتاق.این پنجره های بزرگ کارکرد دیگری هم دارند، برای محققان چیزی شبیه دفترچه یادداشت اند. جایی برای نوشتن عددها و فرمول ها، جمله ها و کلمه های ضروری و البته بیشتر از آن هستند. حرف زدن در لابراتوارها قواعد سختگیرانه ای دارد؛ همانطور که راه رفتن. به همین دلیل است که این شیشه های بزرگ فضای عمومی و شفافی هستند برای مسئولان و اعضای دیگر تیم های تحقیقات که روی آنها بنویسند، یادداشت بگذارند و سؤال بپرسند. تبادل نظر بدون شکستن سکوت ممتد راهروها؛ نوعی گفت وگوی بدون مزاحمت.اولین پنجره رو به اتاق کنترل کیفیت است. همه آزمایش ها و موادی که برای تحقیق در تولید واکسن کرونا استفاده می شود باید از این واحد تأیید استاندارد بگیرد. پس از تولید مواداولیه واکسن هم باید دوباره محصول تولید شده در این اتاق تست کیفیت شود.زهرا، مسئول کنترل کیفیت، زنی است با قد و قواره ای متوسط، چشمانی قهوه ای و لباسی به رنگ آزمایشگاه. بیوتکنولوژی خوانده و فارغ التحصیل دانشگاه شهید بهشتی است. 6سال است در شرکت سازنده واکسن کار می کند و برای اینکه مسئول کنترل کیفیت پروژه واکسن کرونا شود، شورای داوری مؤسسه بعد از آزمون های مختلف و سخت، او را انتخاب کرده است. سرگرم کار با ال پی سی های چند طبقه ای است که می گوید نمونه اش حتی در کشورهای ثروتمند منطقه و حتی برخی کشورهای اروپایی پیدا نمی شود. ال پی سی دستگاهی است که مو را از ماست بیرون می کشد و با دقتی مثال زدنی کوچک ترین خطا را در کیفیت مواداولیه یا محصول تولیدی نشان می دهد. خانم دکتر، از مانیتوری که پر شده با جدول ‎های شلوغ زرد، سبز و قرمز چشم بر نمی‎دارد. رنگ های اصلی هر کدام از اتفاقی خبر می دهند: هر دارویی باید استانداردی به اسم فارماکوپه داشته باشد. این استاندارد معیاری جهانی است و همه باید آن را رعایت کنند. LPS و HPS موجود و همینطور دی فکتورها و ac، با آنالیز مواد، توانایی اثرگذاری واکسن و بررسی خطا در کیفیت مواداولیه نمی گذارند ماده ای بی کیفیت در فرایند تولید واکسن یا دارو وارد چرخه تولید شود. این تجهیزات به روز و مدرن اند و در کشور فقط یکی، دو نمونه از آنها وجود دارد. اتاقی که مدیر کنترل کیفیت در آن کار می کند، بزرگ است و اتاق کوچک دیگری در آن پیش بینی شده مختص نگهداری از انبوه فیش ها، پوشه ها و یادداشت ها؛ یادداشت هایی مستند به تجربه های کاری تولید واکسن، شرح واکنش به مواد استفاده شده برای تولید محصول و موفق یا ناموفق بودن روش آزمایش. فیش ها و گزارش ها برای محققان در تیم های بعدی راهگشاست و از دوباره کاری آنها در مسیری که یک بار پیموده شده است جلوگیری می کند.همه محصولاتی که تولید می شود، در اتاق خاصی نگهداری می شود. باکتری یا ویروس در شرایط عادی ممکن است ماده سمی تب زا داشته باشد و در مراحل استرلیتی باید تمام میکروب ها را از هم جدا کرد تا عامل تب زا نداشته باشد؛ فرایندی که اگر به درستی طی نشود اثر واکسن را از بین می برد. لطفا خیلی راه نروید دما بین 20 تا 25 و رطوبت زیر 60درجه است و هوا بسیار مطلوب. بخش استریل شرکت، تمیزتر و یکدست سفید است. دمای محیط کمتر شده و رطوبت هم به حداقل ممکن رسیده است. هر اتاق دستگاهی دارد که برای ورود به آن باید رمز ورودش را بلد بود. شاید افزایش مراقبت ها به دلیل ویروسی بودن بخش است و باید احتیاط ها و تردد را محدود کرد. بخش تست های سلولوژی مهم ترین قسمت این بخش است. عباس زاده 34ساله با قدی بلند و ته ریشی که صورتش را مردانه تر کرده است، متخصص دامپزشکی است و 4سال است با حیوانات مختلف برای تزریق انواع واکسن ها کار می کند. او مسئولیت تزریق، خون گیری، جراحی و انجام تست های حیوانی واکسن کرونا روی حیوانات را بر عهده دارد. در فضای کوچک آزمایشگاهی تست حیوانی، تردد و حرکت افراد باید حداقلی باشد. متخصصان این بخش می گویند هر حرکت یا یک قدم راه رفتن یک میلیون پارتیکل یا غبار را از روی زمین به هوا بلند می کند و این غبار می تواند بر نتایج آزمایش محققان اثر منفی بگذارد. در چنین شرایطی، عباس زاده همه فعل و انفعالات حیوانی که واکسن به او تزریق شده را زیرنظر دارد.خانواده موش های سفید، نخستین دریافت کنندگان واکسن های تولیدی محققان ایرانی بوده اند. عباس زاده می گوید خانواده موش ها از وقتی واکسن گرفته اند، حالشان خوب است: اول واکسن را به موش تزریق کردیم. حیوان آنتی بادی تولید کرد و بیمار نشد. حال موش سفید آزمایشگاهی ما، الان خیلی خوب است. حیوان پس از تزریق واکسن از نظر رفتاری، خورد و خوراک و وزن گیری کنترل شده است و حتی بازیگوشی و گوشه گیری حیوان بررسی می شود. عباس زاده می گوید: دوره 3روزه خطر مدت هاست که گذشته و حیوان مشکلی ندارد. مرحله بعد تست واکسن روی حیوان های بزرگ تر است. هرچند تست روی موش مثبت بود اما استرس زیادی روی تیم محقق و تزریق کننده واکسن وجود دارد. بعد از خون گیری، خون حیوان باید وارد بخش سلولوژی شود و مقدار آنتی بادی و دوزهایی که استفاده شده است بررسی شود. اگر دوز واکسن به حد مطلوب برسد، آن زمان واکسن جواب می دهد و دوز مناسب برای واکسن تعیین می شود. سختگیری های بهداشتی هر چه به بخش تولید کننده واکسن نهایی نزدیک تر می شویم هوا خنک تر و رطوبت کمتر می شود. اتاق لاک یا پاکسازی اتاقی است که هر فرد قبل از ورود به بخش تولید واکسن، باید لباس خود را در آن تعویض کند تا مانع ورود ویروس به داخل بخش شود؛ اتاقی با یک رختکن و کلی مواد ضد عفونی کننده، دستکش، کلاه و لباس مخصوص. با لباس شخصی نمی شود وارد بخش تولید واکسن شد. اتاق تنگ است و در هر 2سمتش یک در وجود دارد. هیچ وقت هر دو در با هم باز نمی شوند تا مکش هوا سبب انتقال ویروس بخش ضد عفونی نشده به بخش تولید واکسن نشود. اما این پایان ماجرا نیست. پوشیدن لباس های آبی شبیه پزشکان اتاق عمل، مجوز اولیه برای ورود به بخش تولید واکسن است. بلافاصله پس از پوشیدن لباس باید وارد اتاقک باریکی شد که به زحمت 2 نفر همزمان با هم در آن جا می گیرند. روی لباس های یکدست آبی تازه پوشیده شده، باید دوباره لباس آبی کم رنگی پوشید که ضد عفونی شده و بسته بندی است. لباس روی لباس و ماسک روی ماسک زده می شود. نفس کشیدن با ماسک هایی که حداقل 7 لایه دارند کار سختی است. لباس ها 4تکه اند و هر تکه اش را باید جدا جدا پوشید و از تماسش با زمین زرد رنگی که هر2ساعت یک بارضد عفونی می شود جلوگیری کرد. دردسرهای پوشیدن این لباس یادآور مشقتی است که پرستاران و کادر درمان هر روز در بخش های بیماران مبتلا به کرونا تحمل می کنند. گرمای بدن بلافاصله زیاد می شود و داخل لباس کوره پرحرارتی است که تب دارد. لباس ها طوری طراحی شده که ویروس راهی برای نفوذ به بدن پیدا نکند. محققان در این شرایط 8ساعت باید کار کنند؛ ایستاده با کمترین حرکت و بیشترین مراقبت. دمای هوا پایین تر از سالن قبل است و عدد 18.5درجه را برای تحمل پذیر کردن شرایط سخت کار نشان می دهد؛ لباس هایی که از تن به در کردنش طول می کشد و پوشیدن دوباره اش مرثیه ای است برای محققان که کسی حاضر نیست روزی 2بار تکرارش کند. سانتریفیوژهای فعال میثم در دانشگاه صنعتی اصفهان رشته بیوتکنولوژی خوانده و وظیفه اش بررسی چند تکه از پازل ویروس کروناست. در بخشی که او کار می کند خبری از خود ویروس نیست. برای تولید واکسن، یک ویروس را قطعه قطعه می کنند و به شکل یک پازل، هر تکه اش را دست محققی می دهند تا آناتومی و اجرای آن را شناسایی کند. هر تکه هم برای خودش داستانی دارد که باید در سانتریفیوژهای مخصوصی بررسی شود. میثم وظیفه اش بررسی نمونه دی ان ای ویروس و جداسازی و استخراج آن است. می گوید در مرکز تولید واکسن دنبال تولید داروی نوترکیب تازه ای برای مقابله با کروناست: یکی از ژن های ویروس کرونا، دی ان ای است. اسم محصول ما دی اکسین است که می تواند ایمنی جنرال و سلولی را در بدن افراد ایجاد کند. قسمتی که او کار می کند، پر از ویروس و باکتری ضعیف شده است. تهدیدی که مدت ‎هاست بر زندگی اش سایه انداخته است. میثم معتقد است باید با ویروس زندگی کرد اما، ایمن و با رعایت بهداشت فردی و کاری: پوشش و دستورالعمل هایی که داریم را رعایت می کنیم. پوشش های زیادی هم داریم. با پوشش ها و دستورالعمل های سختگیرانه ای که داریم، ریسک ابتلا را کم می کنیم اما در خانه هم اقدامات خاصی باید انجام داد تا اهالی خانه مبتلا نشوند. نتیجه تلاش هایی که او و دیگر همکارش می کنند، محلولی است که در آمپول های تست واکسن قرار می گیرد. محلولی که روی موش ها خوب جواب داده و نشانه ای است از اینکه او و همکارانش کارشان را درست انجام داده اند: وقتی گفتند تست اولیه روی حیوان مثبت است به کار خودمان باور بیشتری پیدا کردیم. می دانستیم کارمان بالاخره نتیجه می دهد. خدا را شاکریم که نتیجه همه آزمایش ها تا الان خوب بوده. تولید واکسن باید به قدری باشد که نیازها را تامین کند. برای این کار باید هم تولید بالا باشد هم اقتصادی باشد هم نیاز کشور را تامین کند. برای تولید واکسن در محیط آزمایشگاهی 200لیتر از ماده اولیه واکسن تولید شده است. اگر قرار باشد نیاز کشور به واکسن تامین شود و برای اهداف انسان دوستانه به خارج کشور صادر شود باید خط تولید واکسن را هم طراحی و اجرا کرد. خط تولیدی که در یک شهرک دارویی تقریبا تکمیل شده و به زودی آماده بهره برداری می شود. شاید برای این کار نیاز به استفاده از دانش و تجربه کشورهای دیگر مهم باشد. میثم می گوید: درعلم بیوتکنولوژی باید از همه اتفاقات و مقالات استفاده کرد. تجهیزات و فناوری تولید الان در سطح بالاست. ما 20سال است که نوترکیب ها را داریم و 10سال است که داریم صنعتی آن را تولید می کنیم و در روند واکسن کرونا حتما این را با کشورهای دیگر به اشتراک می گذاریم. آنطور که رئیس کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا می گوید، تولید واکسن کرونا در کشور هنوز در فاز قبل از کارآزمایی بالینی (Clinical trial) است، یعنی فاز مطالعات حیوانی آن رو به پایان است. زمانی یک واکسن وارد فاز تست انسانی می شود که خط تولید آزمایشگاهی آن واکسن راه اندازی شده باشد. زمانی می توان گفت واکسنی وارد تست انسانی شده که سازمان غذا و دارو، واکسن مورد نظر را از خط تولید آن تهیه و روی انسان تست کند.