کرونا زیر ذره‌بین محققان ایرانی

سلامت نیوز:عبدالحسین میرزا فرمانفرما مؤسس انستیتو پاستور ایران؛ از درون قاب عکسی که از دیوار آویخته شده چشم به محققان و متخصصانی دوخته که با دقت در حال آزمایش تست هایی هستند که به جان مردم بسته است. به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ایران ،انستیتو پاستور ایران دقیقاً 100 سال پیش بعد از شیوع آنفلوانزای اسپانیایی در سراسر جهان در تهران تأسیس شد تا محققان نسخه شفابخشی برای بیماران بیابند. حالا در یکصدمین سالگرد تأسیس آن، این مؤسسه تحقیقاتی، تولیدی و خدماتی درگیر اپیدمی ویروس کرونا شده است.99 سال از آخرین درگیری انستیتو پاستور با بیماری همه گیر آنفلوانزای اسپانیایی و وبا در ایران می گذرد. از اسفندماه سال گذشته آزمایشگاه های انستیتو پاستور شلوغ تر از همه سال ها و دهه های پیش شده است، هر ساعت نمونه های مختلفی از بیمارستان های تهران و حتی شهرهای دیگر به دست محققان می رسد که بررسی شوند تا کدام نمونه مبتلا به ویروس کروناست.تشخیص ویروس کرونا در سه اتاقک چند متری که انتهای سالن آزمایشگاه کرونا قرار دارد، صورت می گیرد. این آزمایشگاه اواخر بهمن ماه سال گذشته پس از تأیید نمونه هایی که از دانشگاه تهران و چند بیمارستان قم به انستیتو پاستور ارسال شده بود، راه اندازی شد. آن روزها محققان و متخصصان این مجموعه شب و روزشان را اینجا می گذراندند تا پاسخگوی حجم زیادی از نمونه های ارسال شده از سراسر کشور باشند. بررسی تست ها از روزی 100 نمونه آغاز شد و در عرض چند روز به 2 هزار نمونه در شبانه روز رسید!اما اگر بخواهید بدانید نمونه ها پس از ارسال به آزمایشگاه کرونای انستیتو پاستور که جزو 38 انستیتوی معتبر جهان است چگونه بررسی و تشخیص داده می شوند، این گزارش را بخوانید. اتاق استخراج ویروس حضور ما بدون روپوش در محوطه تو در توی انستیتو پاستور توجه آدم هایی را که سراپا سفید یا آبی پوش هستند به خود جلب می کند. اینجا قلب آزمایشگاه های تشخیص ویروس کرونا در کشور است که از بهمن ماه تاکنون هیچ روز خلوت و بی دغدغه ای به خود ندیده است. سالن و اتاق ها پر است از دستگاه های تخصصی، سانتریفیوژ و یخچال های کوچک و بزرگ مخصوص نگهداری نمونه ها. جایی که با نمونه های ترشحات بزاق و بینی، کدهای بیماران مبتلا به کووید-19 را شناسایی می کنند. صفر تا صد کارشان هم با دانش و فناوری داخلی است.فضای آزمایشگاه کرونا و نوع پوشش محققان و سطح بالای مراقبت های بهداشتی و امنیتی برای ورود به اتاقک های استخراج ویروس و پی سی آر شبیه به فیلم های علمی و تخیلی است. به جز محققان کسی اجازه ورود به اتاق های استریلیزه را ندارد. عملیات کشت ویروس و پی سی آر را از پشت دو لایه ضخیم شیشه باید دید. محققانی هم که داخل اتاقک استخراج ویروس هستند از نوک پا تا سرشان لباس های محافظتی پوشیده اند. دو نفر داخل اتاقک استخراج، کار این بخش را برعهده دارند. یک نفر نمونه های تازه وارد را داخل پلیت (ظروف آزمایشگاهی) می ریزد و نفر دوم دستگاه را شارژ می کند. بعد از آنکه نمونه ها داخل پلیت استخراج ریخته شد، پلیت داخل دستگاه ریخته می شود و محلول مورد نظر را کنارش می گذارند و دستگاه شروع به فعالیت می کند و بعد از چند ساعت آر ان ای ویروس استخراج می شود. نمونه های بیماران داخل میکروتیوپ هایی که از دانشگاه های علوم پزشکی یا بیمارستان ها و حتی آزمایشگاه های دیگر به انستیتو پاستور ارسال می شوند بدون هیچ معطلی به آزمایشگاه کرونا تحویل داده می شود. ابتدا برای هر نمونه یک کد تعریف می شود و پس از آن نمونه ها به اتاق استخراج می رود. روی شیشه اتاقی که بالایش نوشته شده اتاق استخراج علامت اخطار چسبانده اند که ورود بدون ماسک، دستکش، شیلد، گان و روپوش کفش ممنوع است. مسئول پذیرش، نمونه های بیماران را تحویل یکی از دو متخصصی که داخل اتاق هستند می دهد.یکی از کارشناسان آزمایشگاه کرونا درباره عملیات اتاق استخراج می گوید: نمونه هایی که هر روز از مراکز درمان برایمان می آید ابتدا تحویل اتاق استخراج داده می شود. در این اتاقک ژنوم (ساختار) ویروس داخل دستگاه سانتریفیوژ استخراج می شود و بعد از آنکه آر ان ای ویروس استخراج شد در ادامه نمونه باید به اتاق پاک (اتاق انجام واکنش) تحویل داده شود. متخصصانی که در این اتاق هستند با دقت بالا نمونه ها را با استفاده از ابزاری خاص وارد محفظه های بسیار کوچک پلاستیکی به نام میکروتیوپ می کنند و سپس داخل دستگاهی مخصوص می گذارند. در این اتاقک همانند دو اتاقک بعدی که برایتان خواهیم گفت همه هوش و حواس باید در خدمت نمونه ها و مراحل حساس آزمایش باشد. اتاق پاک نمونه ها پس از اینکه چند ساعتی را در اتاق استخراج و زیر دست متخصصان تا تعیین ساختار مولکولی می گذرانند، بعد از آن با تشخیص ژنومی باید برای ارزیابی به بخش دیگری بروند به اسم master mix unit یا همان اتاق پاک. به گفته دکتر توکلی؛ کسی جز متصدیان این بخش حق ورود به آنجا را ندارد چراکه این بخش دارای حساسیت زیادی است و نباید هیچ آلودگی به آن راه پیدا کند وگرنه تشخیص و بررسی نمونه ها تقریباً ناممکن می شود. او روپوش مخصوصش را می پوشد، دستکش لاتکس به دست می کند و محلول های مخصوص را از داخل یخچال کوچکی بیرون می آورد. هر کیتی که برای واکنش پی سی آر استفاده می شود، دارای دستورالعمل خاصی است و طبق همین دستورالعمل ها متصدیان محلول های واکنش پی سی آر را با هم ترکیب می کنند و سپس این محلول ها را داخل میکروتیوپ ریخته و داخل دستگاه می گذارند که در پایان این مرحله مخلوط اولیه برای پی سی آر آماده می شود. این مرحله از کار زمان زیادی نمی برد اما حساسیت بالایی دارد.دراتاقک انجام واکنش، مخلوط اولیه انجام واکنش به دست می آید و سپس مخلوط و ژنوم استخراج شده تحویل اتاق پی سی آر می شود. اتاق pcr نمونه هایی که استخراج شده در اتاق پی سی آر به مخلوط واکنش اضافه شده و داخل دستگاه گذاشته می شود تا پی سی آر انجام شود.دکتر توکلی درباره این مرحله می گوید: بعد از مخلوط شدن محلول پی سی آر و نمونه در میکروتیوپ توسط دستگاه، نمونه ها داخل بلاک ها (سبد مخصوص نمونه ها) چیده می شوند و بخش پایانی کار یعنی بررسی pcr نمونه ها آغاز می شود.این مرحله باید با دقت انجام شود تا نمونه های بیماران با هم جابه جا نشوند. در این مرحله واکنش نمونه های بیماران به محلول ها از سوی دستگاه بررسی می شود. سپس نوبت آنالیز نمونه ها می رسد که تست پی سی آر کدام نمونه ها مثبت و کدام نمونه ها منفی است. باید گفت پروسه ارسال نمونه های تست کرونا به انستیتو پاستور تا بررسی و آزمایش و اعلام نظر متخصصان این مجموعه کمتر از 24 ساعت زمان می برد و با توجه به حجم فوق العاده زیادی که در ارسال نمونه ها به این مجموعه است، این پاسخگویی ها در کمترین زمان ممکن صورت می گیرد. انستیتو پاستور آمادگی لازم برای شناسایی ویروس کرونا را داشتدکتر مصطفی صالح وزیری، استاد ویروس شناسی و مسئول مرکز تحقیقات بیماری های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور از روزهای پیش از کرونا تا شناسایی این ویروس در کشور می گوید: ما موارد مشکوک کرونا را در اواخر بهمن ماه، شناسایی کردیم. در آن دوره به طور 24 ساعته آزمایشگاه های ما موارد مشکوک را بررسی می کردند. البته باید بگویم پیش از بهمن ماه، تست اختصاصی برای شناسایی ویروس کرونا را پیدا کرده بودیم. پس از انتشار خبر تشخیص ویروس کرونا در انستیتو پاستور، سیلی از نمونه های مشکوک به ویروس کرونا به انستیتو پاستور روانه شد و حتی آن اوایل برخی از شهروندان برای انجام تست کرونا مراجعه حضوری می کردند و شب ها صف های طویلی از بیماران جلوی انستیتو پاستور شکل می گرفت چراکه با خبر شیوع کرونا موجی از دلهره و نگرانی جامعه را به تسخیر خود درآورده بود و باید گفت که مسئولان کشوری، دست اندرکاران حوزه سلامت و مردم از ورود این ویروس غافلگیر شده بودند. صالح وزیری می افزاید: بلافاصله پس از آنکه خبر شیوع ویروس کرونا در ووهان چین رسانه ای شد، آزمایشگاه کرونای انستیتو پاستور شکل گرفت. تیم های ما در آن برهه بلافاصله ظرفیت آزمایشگاه را گسترش دادند و چند آزمایشگاه ما تبدیل به آزمایشگاه بررسی تست های کرونا شد، حتی مهدکودکی که داخل مجموعه قرار داشت و از آن استفاده ای نمی شد برای آزمایشگاه تست کرونا به آزمایشگاه های دیگر اضافه کردیم. وی می گوید: راه اندازی شبکه سراسری آزمایشگاهی در کشور کمی از حجم کار ما کاست. در همان ابتدا آزمایشگاه های دانشگاه تهران، اراک و بیمارستان مسیح دانشوری به این شبکه اضافه شدند. در ادامه آزمایشگاه 14 دانشگاه علوم پزشکی به بخش کرونا تجهیز شدند و در نهایت 170 آزمایشگاهی که قادر بودند آزمایش های مولکولی انجام بدهند به این شبکه متصل شدند. ما این امکان را برای آزمایشگاه های دیگر فراهم کردیم که اگر در برهه ای به هر دلیلی با مشکلی روبه رو شدند ما به عنوان آزمایشگاه پشتیبان کمک شان کنیم که گام مهمی در این زنجیره آزمایشگاهی بشمار می رود. در این ارتباط پنل های ارزیابی برای آزمایشگاه ها طراحی کردیم تا صحت عملکردشان را بررسی کنیم. حالا با تمام این اوصاف می توان گفت عبدالحسین فرمانفرماییان، واقف انستیتو پاستور ایران احساس رضایت می کند از کاری که 100 سال پیش برای مردمش انجام داده است. اگر می شد حتماً توی قاب قدیمی اش لبخندی از روی رضایت به محققان ایرانی می زد. آماده باش برای پاییز سخت رئیس انستیتو پاستور ایران در پاسخ به اینکه آیا انستیتو پاستور آماده مواجهه با بحران کرونا بود، به ایران می گوید: ما هفته آخر بهمن ماه به آمادگی کامل در رابطه با شناسایی ویروس دست پیدا کردیم. دغدغه ما در آن ابتدا امکان انجام تست در سراسر کشور بود که چطور می توانیم این امکان را فراهم کنیم چراکه دانشگاه های علوم پزشکی کشور آمادگی لازم را در این زمینه نداشتند. در اسفند و فروردین ماه بسیاری از نمونه ها از سراسر کشور برایمان ارسال می شد و ساعت و شب و روز برایمان معنی نداشت و باید در کمترین زمان پاسخگوی حجم زیادی از نمونه های ارسالی بودیم. دکتر علیرضا بیگلری می گوید: سال گذشته دغدغه دیگری هم داشتیم و آن تأمین کیت بود. در اوج تحریم امکان خرید کیت نبود و به کیت های اهدایی از سوی سازمان بهداشت جهانی و چند کشور دیگر محدود بودیم. بعد از فراهم شدن کیت و رفع شدن دغدغه ها در حال حاضر برای شناسایی ویروس کووید19 در نمونه ها از دو ژن استفاده می کنیم. در این مسیر شرکت های داخلی برای تهیه کیت های مناسب کمک مان کردند و با فراهم شدن کیت در این زمینه به آرامش و قوت قلب رسیده ایم. وی در پایان می گوید: مطمئناً پاییز امسال پاییز ویژه ای خواهد بود و ما باید به آمادگی لازم در این زمینه دست پیدا کنیم. از الان برای پاییز به دنبال راهکارهایی هستیم تا روشی را برای تشخیص آنفلوانزا، بیماری های تنفسی حاد و کرونا از یکدیگر داشته باشیم.