کارزار زنان ایرانی برای روایت تجربه‌آزار جنسی و موانع قانونی پیش روی آنها

سلامت نیوز:آزار و تجاوز جنسی، عبارت پرتکرار این روزهای وبِ فارسی است. فضای شبکه های اجتماعی مجازی آکنده از روایت های مرتبط با این موضوع شده و صدها زن ایرانی، تجربه ها و دیدگاه های خود را در این زمینه با دیگران به اشتراک گذاشته اند. به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری ، به طوری که هشتگ #آزار_جنسی در چند روز متوالی، در میان کاربران فارسی زبان شبکه اجتماعی توییتر، به یکی از ترندها تبدیل و هزاران توییت و رشته توییت با این نشانه منتشر شده است. در این بین طیف قربانیان بسیار متنوع است و در میان آنها افرادی از طبقات اجتماعی مختلف با ویژگی های متفاوت ازجمله در زمینه سطح پوشش به چشم می خورند. دقیقا مثل متهمان که طیف متکثری را تشکیل می دهند و در میان آنها از دانشجو، معلم و استاد دانشگاه گرفته تا شاعر، نقاش، بازیگر و خواننده وجود دارد. روایت آزار و تعرض های یکی از این افراد در روزهای گذشته چنان فراگیر و پرتکرار شد که پلیس او را بازداشت کرد و از آسیب دیده ها خواست برای شکایت به مراجع قانونی مراجعه کنند. بیان این تجربه ها، حاشیه های زیادی را هم به همراه داشت. برخی افراد آسیب دیده را متهم به سهل انگاری و اشتباه در اعتماد به فرد بزهکار کردند، عده دیگری این روایت ها را به واسطه پنهان بودن نام فرد بزه دیده یا بزهکار، جعلی و ساختگی دانستند، برخی هم عنوان کردند موجی که در فضای مجازی به خصوص توییتر به راه افتاده، نه تنها عادی نیست، بلکه می تواند هدایت شده و نیت طراحان این باشد که برخی از چهره های هنری، علمی و ادبی را بی اعتبار کنند. اما راویان هم دلایل خود را مطرح کردند؛ برخی از آنها گفتند به دلیل ترس از قضاوت شدن از سوی جامعه، خانواده، دوستان و همکاران نمی توانند نام خود را بیاورند. بسیاری از آنها می ترسند با افشای هویت شان در محیط کاری و فعالیت های اجتماعی دچار مشکل شوند. تعداد دیگری نیز توضیح دادند از اعلام نام بزهکار خودداری کرده اند؛ چون این اقدام برای آنها بار حقوقی دارد و از آنجا که برای اثبات موضوع در دادگاه به چندین شاهد نیاز دارند، نمی توانند نام این افراد را بیاورند. تجاوز و آزار جنسی در فضای مجازی عمدتا با روایت های زنانه پیش رفته است و به نظر می رسد مردان به دلیل کلیشه های جنسیتی به سختی می توانند روایت های خود را از آزارهایی که در مدرسه، محیط کار و... دیده اند، بیان کنند. بستر اصلی این پویش خودجوش شبکه اجتماعی توییتر است، اما در اینستاگرام هم شمار قابل توجهی از کاربران ایرانی به آن پیوسته اند. این پویش هنوز هم ادامه دارد و هر روز روایت های جدیدی از آزار یا تجاوز جنسی چهره های مشهور و عادی منتشر می شود. این نخستین باری نیست که مسئله آزار یا تجاوز جنسی در رسانه ها یا فضای مجازی مطرح می شود. سال97، موضوع آزار و اذیت جنسی یک معلم در غرب تهران مطرح شد یا قبل تر موضوع آزار جنسی یک مربی در مدرسه ای در اصفهان اعتراض والدین و دانش آموزان را به همراه داشت و بسیاری پرونده های دیگر که در دستگاه قضایی ایران سالانه رسیدگی می شود، اما آنچه پویش اخیر را متمایز کرده اینکه روایت های شخصی با جزئیات بیشتری برای انتشار در فضای عمومی از طریق شبکه های اجتماعی است؛ روایت هایی کمتر شنیده شده در فضای عمومی و رسانه های رسمی که واکنش برخی مقامات دولتی کشور را در پی داشته است. از آن جمله معصومه ابتکار، معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری که گفته است: تلاش کرده ایم گزارشی مستند از موضوع تجاوز تهیه کنیم و گزارش موجود در این موضوع را نیز در کمیسیون لوایح ارائه دادیم. ابتکار گفته بخشی از مهارت های زندگی و ارتباطی به آشنایی دانش آموزان به حقوق خود، آشنایی آنها با فیزیولوژی بدن و آشنایی با مخاطرات و صدمات برمی گردد. دانش آموزان و دانشجویان به اطلاعات غلط دسترسی دارند، در فضاهای مجازی اطلاعات غلط و شاید ذهنیت های نادرست زیاد است و دسترسی به اطلاعات خوب و آموزش درست، کم است و این زمینه را برای خشونت و آزار و اذیت های جنسی فراهم می کند. به گفته او، شورای عالی انقلاب فرهنگی در این رابطه طرحی را در دست داشت و روی این موضوع هم کار کرده است که باید با همکاری وزارت آموزش و پرورش به نتیجه برسد.انتشار تجربه های مختلف از تجاوز و آزار جنسی زنان در شبکه های اجتماعی، چند نکته مهم داشت که توجه رسانه ها و کارشناسان این حوزه را جلب کرد؛ اول اینکه قوانین قضایی ایران برای پیگیری جرایم مربوط به آزار و تجاوز جنسی آنقدر دچار خلأهای جدی و متعدد است که آسیب دیدگان کمتر تمایل دارند شکایت خود را از طریق آن پیگیری کنند. دومین مسئله، خانواده ایرانی است که مطرح شدن چنین مسائلی همچنان در آن تابوست و در برخی خانواده ها منجر به ایجاد محدودیت در روابط، رفت وآمد، سرزنش های متعدد و حتی طرد فرد می شود و سوم فقدان آموزش ارتباط با جنس مخالف در خانواده و مدرسه است. نکته چهارم هم نبود نهادهای متمرکز مدنی برای حمایت از آسیب دیدگان است؛ کسانی که نیاز به درمان و حمایت دارند تا بتوانند به مرور زمان از شدت آسیبی که دیده اند، بکاهند و دوباره با جامعه تعامل پیدا کنند. درخصوص آموزش و تربیت جنسی، حرف و بحث بسیار است؛ چه آن زمان که بحث این دست آموزش ها در قالب سند 2030 یونسکو مطرح شد و مخالفت های بسیاری را از سوی کسانی برانگیخت که آن را مغایر با فرهنگ و آموزش های بومی می دانستند. چه حالا که نهادهای بالادستی عمدتا دربرابر انتشار این روایت ها سکوت کرده اند. آموزش جنسی دغدغه دولت ها نیست رابعه موحد، روانشناس اجتماعی در این باره گفت: پیشگیری از آزار و تجاوز جنسی یک بسته آموزشی-حقوقی است که باید تمام افراد جامعه آن را در اختیار داشته باشند. ما در این زمینه به قدری دچار ضعف بوده و هستیم که تا زمان های بسیار طولانی اگر پسری به دختری تجاوز می کرد، تنها راه حل این بود که برو و به عقدش دربیاور. انگار لباسی بود که کثیف شده و حالا مجبوری برای خودت برداری که خوشبختانه طی زمان این قانون عرفی کمرنگ شد. او با بیان اینکه آموزش تربیت جنسی اصلا در ایران معنا نشده و اهمیت آن مورد توجه قرار نگرفته است، افزود: این دغدغه ای است که بیشتر برای مردم و سازمان های مردم نهاد وجود دارد و پررنگ است و مسئله دولت و قانونگذار نیست وگرنه هر چیزی که دغدغه نهادهای بالادستی باشد، همیشه پیگیری و بابت آن هزینه می شود.این روانشناس سپس به خلأ حمایت دولت از سازمان های مردم نهاد در زمینه تربیت جنسی اشاره کرد و گفت: حتی وقتی این سازمان ها، آسیب های آزار و تجاوز جنسی در جامعه را دقیق و موشکافانه بررسی می کنند و نتایج پژوهش های خود را در اختیار مسئولان می گذارند، باز هم نهادهای بالادستی برنامه ای برای مدیریت و کاهش این آسیب ها ارائه نمی کنند یا اگر پیشنهادی ارائه می شود در فرایند تصویب و ابلاغ معطل می ماند و چون در نهایت اعمال قدرت و تدوین قانون در اختیار نهادهای بالادستی است، عملا فعالیت سازمان های مردم نهاد در این زمینه به نتیجه ای مؤثر ختم نمی شود. ناآگاهی سلامتی نمی آورد موحد مشکل دوم را مقاومت خانواده ها در برابر آموزش تربیت جنسی دانست و در این باره توضیح داد: عموم خانواده ها در کنار سیستم آموزشی ناقص ایران معتقدند تربیت جنسی و خودمراقبتی نیاز ضروری برای پرورش فرزندانشان نیست و حتی چنین آموزشی را خطرناک می دانند. با این باور که این آموزش ها موجب برانگیختن امیال جنسی کودکان و نوجوانان می شود. بارها و بارها با خانواده هایی روبه رو شده ام که می گویند ارائه این آموزش ها در دوران کودکی و نوجوانی زود است. آنها فکر می کنند ناآگاهی سلامتی می آورد؛ درحالی که فرزندان نوجوان و جوان شان این اطلاعات را از راه های دیگر برای مثال از طریق گوشی موبایل شان دریافت می کنند. آنها باید بدانند وقتی این آگاهی را به فرزندان شان نمی دهند، یکی دیگر به بدترین شکل آن را ارائه می کند که تأثیری به مراتب خطرناک تر دارد. او اضافه کرد: والدین باید بدانند که از کودکی باید حریم ها و نوع رابطه ها در خانواده و محیط بیرون مشخص شود و این آموزش را نه به عنوان تابو، بلکه یک آموزش عادی مثل مسواک زدن یا نحوه صحیح غذا خوردن به فرزندشان یاد د هند. در بسیاری از کشورها، تصویرهایی از افراد مشکوک و خطرناک می سازند و برای کودک و نوجوان توضیح می دهند که چه نوع نگاه ها و حرکاتی خطرناک است؛ مثلا می گویند فرد متجاوز به نقاط حساس بدن زنان خیره می شود یا از چه الفاظی استفاده می کند؛ حتی درباره نحوه شروع گفت وگو پسران با دختران و ادامه مکالمات و درخواست ها در دوران ارتباط صحبت می کنند. ما این موارد را نمی توانیم از مدرسه بخواهیم؛ چون آنها می گویند اصلا در این رابطه نباید صحبت شود و معتقدند که آموزش جنسی به نوعی تبلیغ روابط پسران و دختران نامحرم است. از سویی خانواده ها باید بدانند که حالت هیجانی و جنایی به این موضوعات ندهند و آن را عادی و طبق آموزه های دقیق متناسب سن به کودکان منتقل و آنها را با هویت و احترام به خود آشنا کنند. باز هم تأکید می کنم وقتی والدین در این باره سکوت کنند، افراد دیگری به بدترین شکل آن را به فرزندانشان آموزش می دهند. خانواده باید بداند بیشتر تجاوزها از روی ناآگاهی است و حتی مردان هم در این زمینه آسیب می بینند؛ چراکه احترام به امیال و نیازهای جنسی خود را یاد نگرفته اند. قانون درباره آزار و تجاوز جنسی چه می گوید فراتر از مباحث تربیتی و آموزشی که در حیطه 2نهاد خانواده و مدرسه تعریف می شود، نوع مواجهه قانون و نظام قضایی کشور با مسئله آزار جنسی، چالش مهم دیگری است که در مسیر مقابله با این معضل اجتماعی وجود دارد. کارشناسان معتقدند آسیب دیدگان آزارهای جنسی اولا به دلیل مسائل فرهنگی، کمتر حاضر می شوند به مراجع قضایی شکایت کنند و ثانیا حتی پس از طرح شکایت، چنان مسیر ناهمواری را پیش روی خود می بینند که خیلی هایشان عطای پیگیری مسئله را به لقای آن می بخشند. عبدالصمد خرمشاهی، وکیل پایه یک دادگستری در این باره گفت: آزار و تعرض به زنان از متلک گرفته تا تعرض جنسی سابقه طولانی در کشور دارد، اما با این حال شاید 5درصد از زنانی که مورد آزار روحی و روانی و تعرض جنسی قرار می گیرند، ملاحظات را کنار می گذارند و طرح شکایت می کنند. او درباره قوانین مجازات آزار و تجاوز جنسی توضیح داد: طبق ماده 619 قانون مجازات اسلامی هرکس در اماکن عمومی یا معابر متعرض یا مزاحم اطفال یا زنان شود یا با الفاظ و حرکات مخالف شئون و حیثیت به آنان توهین کند به حبس از 2تا 6 ماه و تا 74ضربه شلاق محکوم خواهد شد. همچنین در ماده 224قانون مجازات اسلامی آمده که هرگاه کسی با زنی که راضی به زنای با او نباشد در حال بیهوشی، خواب یا مستی زنا کند، رفتار او در حکم زنای به عنف است. زنا از طریق اغفال و فریب دادن دختر نابالغ یا از طریق ربایش، تهدید یا ترساندن زن اگرچه موجب تسلیم شدن او شود، حکم اعدام دارد.خرمشاهی درباره اثبات تجاوز جنسی هم گفت: یکی از راه های اثبات جرم اعتراف متهم است که معمولا رخ نمی دهد. راه دیگر حضور 4شاهد است که معمولا تجاوز در خفا صورت گرفته و داشتن شاهد را سخت می کند. طبق ماده 120قانون مجازات اسلامی از دیگر شرایط اثبات زنا، علم قاضی است؛ یعنی او می تواند با توجه به اقرار کسانی که مورد تجاوز قرار گرفته اند و سایر قرائن و شواهد، جرم متهم را زنای به عنف تشخیص داده و حکم صادر کند. البته زنان به دلیل دردسرهایی که برای اثبات این جرم دارند و مسیر طولانی و طاقت فرسایی که باید از کلانتری تا پزشکی قانونی و دادسرا طی کنند و در رأس این مشکلات، درگیر ملاحظات اخلاقی می شوند، آن را رها کرده و در نهایت یا دست به انتقام شخصی زده یا آسیب های روحی و روانی را به تنهایی تحمل می کنند. خرمشاهی گفت: ازآن 5درصدی که در باب آزار یا تجاوز جنسی شکایت می کنند، کمتر از یک درصد به نتیجه می رسند و این در حالی است که میزان این جرایم در جامعه افزایش یافته و مجرمان به راحتی در کشور تردد می کنند. ما حقوقدانان از زنان می خواهیم حداقل از آزار جنسی که در خیابان به آنها می شود، بی تفاوت عبور نکنند و با نشان دادن واکنش بموقع و جمع کردن چندین شاهد، نسبت به شکایت در مراجع قضایی اقدام کنند. همچنین در باب تجاوز جنسی، به موقع به پلیس و پزشکی قانونی مراجعه کرده و شکایت اولیه را ثبت کنند؛ چراکه سکوت در این موضوع، باعث تکرار جرم از سوی مجرمان می شود. کارشناسان می گویند بیان علنی تجربه های آزار جنسی، اگرچه ممکن است با توجه به خلأهای آموزشی و قانونی که در این زمینه وجود دارد، منجر به کاهش قابل توجه این دست جرایم در کشور نشود، اما می تواند در میان مدت و بلندمدت منجر به تغییر نگاه جامعه به این معضل و همچنین اصلاح خرده فرهنگ های غیرسازنده شود و از این جهت، گام بلندی به ویژه برای جامعه زنان ایرانی به شمار می آید. آنچه در جریان پویش اخیر، مشخص و غیرقابل انکار است، همذات پنداری اکثر مخاطبان با قربانیان و بزه دیدگان آزار و تجاوز جنسی در ایران است و این مسئله در جامعه ای که تا پیش از این عمدتاً نگاه شماتت آمیز به قربانیان داشته، می تواند تحولی مثبت و آغاز یک راه به شمار بیاید؛ راه صیانت اثربخش از امنیت و کرامت زنان و دفاع از آنها در مقابل خشونت. بارها و بارها با خانواده هایی روبه رو شده ام که می گویند ارائه این آموزش ها در دوران کودکی و نوجوانی زود است. آنها فکر می کنند ناآگاهی سلامتی می آورد؛ درحالی که فرزندان نوجوان و جوان شان این اطلاعات را از راه های دیگر برای مثال از طریق گوشی موبایل شان دریافت می کنند. آنها باید بدانند وقتی این آگاهی را به فرزندان شان نمی دهند، یکی دیگر به بدترین شکل آن را به آن ها ارائه می کند که تأثیری به مراتب خطرناک تر دارد