عبور از آتش خودسوزی

سلامت نیوز:زن آرام نداشت. بچه کوچکش را در اتاق خوابانده بود. دختر 9ساله اش اما از این سر به آن سر خانه سرک می کشید؛ بگذار بکشد. به آشپزخانه رفت. گالن نفت همان گوشه بود؛ محرم روزهای تنهایی. در آشپزخانه بسته شد، اما آواز دخترک که بی خیال شعر می خواند هنوز می آمد؛ بگذار بیاید. کبریت را کشید یا نه، فندک را زد. آتش شعله کشید، شعله که بالا رفت، صدای فریاد هم بلند شد. به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری ،فریاد بلند شد و آواز دخترک خاموش. سارا هنوز هم بعد از گذشت سال ها از این اتفاق تلخ تصویر مادر را در میان شعله های آتش از یاد نبرده است؛ کمتر دختری هم در ایلام، مسجدسلیمان، دیشموک یا کرمانشاه پیدا می شود که تصویر زنی در میان آتش را از یاد ببرد.اما حالا با افزایش آگاهی و اقدامات انجام شده تصویر زنی در آتش نه تنها از خاطره مردم، که از قاب شهر هم پاک می شود تا دیگر دختری صدای آوازش با فریاد مادر در میان شعله های آتش، خاموش نشود. کاهش خودسوزی در دهه 90 سارا تنها نیست. دختران دیگری در دیشموک مانند او خاطره کودکی شان با دیدن زنی در میان آتش گره خورده است. آمارها هم این خاطره ها را تأیید می کند. سالانه تا 15درصد موارد مراجعه کننده در نتیجه سوختگی، مربوط به خودسوزی زنان است و رئیس انجمن حمایت از بیماران سوخته هم چند سال پیش رتبه اول ایران از نظر خودسوزی زنان در خاورمیانه را تأیید کرده بود. با وجود آمار بالای خودسوزی زنان در دهه 70و 80 اما حالا خبرهای خوشی از کاهش خودسوزی زنان به گوش می رسد. سیدکاظم ملکوتی، رئیس هسته علمی پیشگیری از خودکشی در دانشکده علوم رفتاری و سلامت روان و عضو هیأت مدیره انجمن علمی پیشگیری از خودکشی هم این موضوع را تأیید می کند و می گوید که آمار خودسوزی به عنوان یکی از روش های اقدام به خودکشی نسبت به 10سال قبل و دهه 80کاهش قابل توجهی داشته است.او با بیان اینکه خودسوزی در ایلام، کرمانشاه، مازندران و بخش های شمالی خوزستان شایع تر بوده است می گوید: آمارها نشان می دهد که بیشترین فراوانی این اتفاق در گروه سنی 25تا 35سال، خانم های خانه دار و در 5سال اول زندگی مشترک است. معمولا افرادی که اقدام به خودسوزی می کنند، هیچ تفاوت معناداری از نظر روانشناختی با کسانی که برای اقدام به خودکشی از روش های دیگر استفاده می کنند، ندارند، اما به هر حال این روش برای نشان دادن خشم و اعتراض به دیگران است. زنانی که اقدام به خودسوزی می کنند از نگاه ملکوتی، زنانی هستند که تحت تأثیر شدید فشار روحی، تبعیض خانوادگی، نارضایتی از همسر و دارای احساسات شدید شکست و ناکامی هستند و در واقع با خودسوزی می خواهند خشم و اعتراض خود را به بی عدالتی که در مقابل آنها صورت گرفته است، نشان بدهند. عضو هیأت مدیره انجمن علمی پیشگیری از خودکشی البته ذهنیت جاری در جامعه را مبنی بر اینکه تصمیم به مردن در میان افرادی که خودسوزی می کنند، جدی است رد و تصریح می کند: خودسوزی یکی از روش های شایع خودکشی است که منجر به فوت می شود. شایع ترین روش های منجر به فوت به ترتیب دار زدن، استفاده از سموم نباتی و خودسوزی است، اما اینطور نیست که افراد حتما دلشان بخواهد بمیرند. این گروه هم مانند افرادی که با روش های دیگر اقدام به خودکشی می کنند، پشیمان می شوند، اما روش، خطرناک است و معمولا منجر به فوت می شود. راهی برای فراریک بررسی علمی از سوی اساتید دانشگاه شهید بهشتی نشان می دهد، اکثر زنانی که اقدام به خودسوزی می کنند در واقع می خواهند با این اقدام راهی برای فرار از ازدواج اجباری یا اذیت و آزارهای مداوم همسر یا قوم همسر خود بیابند؛ نکته ای که ملکوتی هم آن را تأیید می کند و به همین دلیل هم معتقد است که در سال های گذشته با کاهش قبح طلاق و افزایش آمار آن، آمار خودکشی و به ویژه خودسوزی در میان زنان کاهش قابل توجهی یافته است. سیدکاظم ملکوتی در این باره تصریح می کند: هر چند طلاق یک آسیب اجتماعی است اما کانون خانواده را متلاشی می کند و عوارض اجتماعی و روانی دیگری را به همراه دارد، اما با همه اینها وزن آسیب زایی طلاق کمتر از مرگ ناشی از خودکشی و خودسوزی است. ما به هیچ عنوان طلاق را توصیه نمی کنیم، اما از آنجایی که شایع ترین اقدام به خودکشی در میان زنان متاهل و در 5سال اول زندگی مشترک است، به هر حال باید پذیرفت که طلاق جایگزین کم خطرتری نسبت به خودکشی است. او در کنار ریختن قبح طلاق به از بین رفتن قبح صحبت درباره خودکشی هم تأکید دارد و در این باره توضیح می دهد: با وجود اینکه عادی سازی صحبت درباره خودکشی را می پسندیم تا انگ داشتن بیماری کم شود و افراد راحت درباره افکار خودکشی صحبت کنند، اما در عین حال نباید قبح مواردی چون خودسوزی در ذهن مردم از بین برود. متأسفانه در سال های گذشته اینطور شده که در برخی مناطق از جمله کهگیلویه وبویراحمد یا ایلام زنان حتی در محاوره عادی و شوخی و نیمه جدی وقتی با مشکلی مواجه می شوند تهدید به خودسوزی می کنند. این عادی سازی خیلی خطرناک است و به جای عادی سازی این موضوع باید به فکر آموزش هایی برای افزایش مهارت کنترل خشم و بیان احساسات بود. ملکوتی در این باره به ذکر مثالی هم می پردازد و از تجربه نهاوند صحبت می کند که طی آن کتاب هایی درباره کنترل خشم به افرادی که اقدام به خودکشی کرده و در بیمارستان بستری بودند، داده می شد و در بازگشت آنها به زندگی و همچنین پیشگیری از خودکشی های بعدی تأثیر زیادی داشت. تجربه موفق ایلام در کاهش آمارپژوهش ها نشان می دهد عوامل اجتماعی، محیطی، خانوادگی و روانی در گرایش افراد به ویژه زنان در اقدام به خودسوزی نقش دارند و در ایران این عوامل بیشتر حول تعارض های زناشویی، مشکلات خانوادگی و شکست عشقی می گردد. همچنین میزان خودسوزی در شهرهای فقیرتر ایران و در میان افراد متاهل بیشتر از سایر افراد است و حدود 50درصد اقدام کنندگان به خودسوزی متاهل هستند. تورم، رتبه ششم شاخص فلاکت، ازدواج اجباری، بیکاری و تعصب های قومی در ایلام از مهم ترین عواملی است که همواره به عنوان مولفه های تأثیرگذار بر خودسوزی زنان این خطه مطرح شده است. هرچند در سال های اخیر آمار خودسوزی در میان زنان ایلامی کاهش قابل توجهی یافته، اما نام این استان همچنان در فهرست استان هایی با بیشترین موارد خودسوزی قید می شود. شاپور کردی که تا همین چند ماه پیش مسئولیت معاونت امور اجتماعی اداره کل بهزیستی ایلام را بر عهده داشت و حالا به اداره بهزیستی تهران منتقل شده هم این نظر را دارد و معتقد است با وجود اینکه خودسوزی در سال های اخیر کاهش قابل توجهی یافته، اما همچنان ذهنیت در مورد ایلام منفی است. او در این باره به همشهری توضیح می دهد: در دهه 70و تا اوایل دهه 80آمار خودسوزی بالا بود، اما بعد از آن، شیوه اقدام به خودکشی از خودسوزی به عنوان یک شیوه خشن تغییر کرد و از نیمه دهه 80تا اوایل 90روند کاهشی داشت. شاید در گذشته در سال بیش از 100 مورد خودسوزی اتفاق می افتاد، اما از نیمه دهه 80این آمار به حدود 10مورد در سال کاهش یافت. او مهم ترین عامل این کاهش را اجرای راهکارهای آگاه سازی تا پیشگیری، مداخله های درمانی و مددکاری و روانشناختی و توانمندسازی می داند و می افزاید: نتیجه این راهکارها کاهش میزان خودکشی منجر به مرگ از ۱۸ مورد در 100هزار نفر در سال ۹۰ به ۱۱ مورد در 100هزار نفر در سال ۹۵ بود. همچنین در سال ۹۷ در 2شهرستان ایوان و ملکشاهی طرحی با حمایت بهزیستی کشور و همکاری دستگاه های عضو کمیته پیشگیری از خودکشی استان شروع شد که از غربال اولیه برای شناسایی افراد با افکار خودکشی تا مداخله های درمانی و توانمندسازی را در بر می گیرد. گسترش مراکز مشاوره و آموزشی در محله ها، افزایش و گسترش فعالیت سمن ها برای تغییر نگرش و افزایش تاب آوری اجتماعی همه از مواردی است که استان را در کنترل و کاهش نرخ خودسوزی به موفقیت رسانده است. دیشموک و موج رسانه اینام دیشموک هم از سال گذشته در کنار ایلام بر سر زبان ها افتاد؛ منطقه ای محروم در کهگیلویه و بویراحمد که مسئولان استانی تأکید می کنند آمار خودکشی و خودسوزی در آن بسیار پایین تر از یاسوج است، اما موج رسانه ای سال گذشته کاری کرد که حالا نام دیشموک به اشتباه درکنار خودسوزی قاب شده است.هوشنگ سیاوش پور که در زمان رسانه ای شدن چند مورد خودسوزی طی 2ماه، معاون اجتماعی بهزیستی استان بود، در این باره به می گوید: سال گذشته در منطقه دیشموک چند مورد خودسوزی اتفاق افتاد که به دلیل فاصله زمانی کم، شباهت در روش، جنس و سن و سال اقدام کنندگان از سوی فعالان اجتماعی رسانه ای مورد توجه قرار گرفت و موجب شد این روش خشن که در سال های گذشته منسوخ شده بود، مجددا باب شود. انتشار اخبار این موارد منجر به تقلید و افزایش آمار در دو، سه ماه بعد از آن شد و برای مثال طی 2 ماه این اتفاق 4بار تکرار شد. او به آمار کمتر از 10مورد خودسوزی در سال اشاره می کند و می افزاید: افزایش مهارت های زندگی، تاب آوری، تقویت تعامل و گفت وگوی فردی، بین فردی و درون خانواده، بررسی نیاز جوانان و نوجوانان و توجه به حقوق زنان از مواردی است که در مناطق مستعد آسیب مانند دیشموک باید مورد توجه قرار گیرد. او با ذکر این موارد از شکل گیری پایگاه خدمات اجتماعی و پایگاه های سلامت روان در منطقه دیشموک می گوید تا فرایند پیشگیری و مشاوره برای کاهش آمار را انجام دهد. بهبود شرایط در کرمانشاهجوانرود، کرمانشاه و روانسر در استان کرمانشاه هم در دهه های گذشته شرایطی مانند ایلام و دیشموک داشتند؛ حتی برخی محلی ها این استان را در خودسوزی زنان رتبه اول می دانستند که حالا به لطف تغییرات فرهنگی و فعالیت اورژانس اجتماعی شرایط بهتر شده است. ۳۵ پایگاه سلامت اجتماعی در نقاط حساس کرمانشاه در زمینه پیشگیری از انواع آسیب های اجتماعی فعال هستند و فاطمه رضوان مدنی، مدیرکل بهزیستی استان کرمانشاه با بیان اینکه از ابتدای امسال ۱۲ هزار و ۳۰۱ نفر با اورژانس اجتماعی تماس گرفته اند، همچنان بیشترین آمار را مربوط به بانوان می داند. مرتضی کوهی، معاون امور اجتماعی بهزیستی کرمانشاه هم توضیح می دهد که این مرکز با اجرای اقدامات پیشگیرانه و همچنین آموزش کارکنانی که با گروه های حساس در ارتباط هستند توانسته آمار خودکشی و خودسوزی را به شکل قابل توجهی و حتی در یک سال گذشته تا 14درصد پایین بیاورد. هرچند الگوی دقیقی از این منطقه در دسترس نیست، اما همچنان مسئولان بهزیستی بیشترین تماس های مربوط به اقدام به خودکشی را مربوط به شهر کرمانشاه می دانند. بهزیستی با تشکیل گروه های محلی و مشارکت مردم در تلاش برای افزایش نشاط اجتماعی، امید به زندگی و افزایش مهارت های زندگی است تا آمار خودکشی و خودسوزی کاهش یابد. این اقدامات 4سال است در استان های ایلام، کرمانشاه، لرستان، کهگیلویه وبویراحمد و همدان آغاز شده.