سهم علل مردانه و زنانه در بروز سقط‌ مکرر

سلامت نیوز:یکی از موضوعاتی که ممکن است در برررسی عوامل بروز سقط مکرر به نظر زوجین برسد این است که احتمالا تنها وجود مشکل از سوی خانم سبب بروز سقط های مکرر می شود؛ موضوعی که طی چندسال اخیر دستخوش تغییرات شده و حالا می دانیم علاوه بر آنکه عوامل مردانه در بروز ناباروری سهم دارند، در بروز سقط های مکرر نیز می توانند نقش داشته باشند. به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایسنا، دکتر آتوسا کریمی_جراح و متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ ناباروری و دکتر سعید آراسته_جراح و متخصص اورولوژی و فلوشیپ پیوند کلیه، اعضای تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا در گفت وگویی به تشریح علل سقط مکرر پرداختند. کریمی در ابتدا با ارائه تعریف سقط جنین و سقط مکرر گفت: اگر بارداری پیش از زمانی که جنین بتواند در محیط بیرون از بدن مادر به حیات ادامه دهد، خاتمه یابد، به آن سقط جنین گفته می شود. این مدت زمان در جدیدترین تعاریف علمی، پیش از ۲۴ هفته در نظر گرفته می شود، زیرا با تجهیزات نوین مراقبت از نوزادان دربسیاری موارد می توان پس از ۲۴ هفته نوزاد را زنده نگه داشت. شیوع سقط در جوامع مختلف متفاوت است وبین 5الی 15درصد گزارش شده است. وی افزود: سقط مکرر در منابع مختلف علمی تعاریف متفاوتی دارد به عنوان مثال برخی مکاتب علمی، بروز حداقل سه بار سقط پشت سرهم را به عنوان سقط مکرر تعریف می کند در حالیکه در تعاریف جدیدتر زوجین با سابقه حداقل دو بار سقط جنین در تعریف سقط مکرر قرار می گیرند و البته طبق تعاریف جدید، لازم نیست این سقط ها پشت سر هم باشند. در سال های اخیر سقط مکرر را همانند ناباروری به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم کرده اند. سقط مکرر اولیه به مواردی گفته می شود که زوجین، بارداری منجر به تولد زنده نداشته باشند و سقط مکرر ثانویه به مواردی گفته می شود که زوجین حداقل یک بارداری منجر به تولد زنده دارند، اما سابقه حداقل دوبار سقط هم دارند. شیوع سقط مکرر در جوامع مختلف حدود ۱ تا ۲ درصد است . دکتر آراسته نیز درباره نقش عوامل مردانه در بروز سقط مکرر گفت: این یک باور قدیمی و نادرست است که مقصر ناباروری یا سقط مکرر خانم ها هستند و بنابراین فقط خانم ها باید بررسی و درمان شوند. در حالی که چه در ناباروری و چه در سقط مکرر عوامل مردانه هم می توانند دخیل باشند. جنین یک فرآورده ژنتیکی است که نیمی از آن حاصل فرآورده ژنتیکی تخمک و نیمی از آن حاصل فرآورده ژنتیکی اسپرم است. وقتی نیمی از این ترکیب برگرفته از سلول جنسی مرد است، پس فاکتورهای مردانه اثر مستقیم بر سلامت و کیفیت جنین دارند. این متخصص ناباروری مردان در ادامه تاکید کرد: اسپرم یک سلول کوچک است که اندازه آن یک ششم سلول های دیگر بدن است. این بدان معنی است که سلول اسپرم ساختار و دی ان اِی ویژه ای دارد و هم به دلیل اندازه و آرایش خاص کروموزومی، آسیب پذیرتر از دیگر سلول های بدن است. بنابراین، اگر سلول اسپرم به هر دلیل آسیب ببیند و نتواند کارکرد درستی داشته باشد، می تواند موجب اختلال در شکل گیری، لانه گزینی، رشد و تکامل جنین و حتی سلامت فرزند حاصل در دوران کودکی شود. در ادامه گفت وگو، دکتر کریمی با برشمردن علل زنانه سقط مکرر توضیح داد: در فاکتورهای مادری سن مادر بسیار مهم است . در واقع افزایش سن مادر خطر بروز سقط مکرر را افزایش می دهد. مطالعات مختلف نشان می دهند که پس از ۳۵ سالگی خطر بروز سقط مکرر افزایش می یابد و پس از ۴۰ سالگی شیب این افرایش تندتر می شود. بنابراین، توصیه ما این است که جوانان ازدواج را به تأخیر نیاندازند و پس از ازدواج نیز،از تعویق فرزندآوری برای سال های طولانی بپرهیزند. این عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری، بیماری ها و شرایط زمینه ای را نیز از جمله علل زنانه سقط مکرر دانست و گفت: بیماری های زمینه ای مادر، مانند دیابت، چاقی، فشار خون، تشنج ، بیماری های قلبی، کم کاری ویا پرکاری تیروئید در صورتی که پیش از بارداری درمان وکنترل نشده باشند، می توانند سبب سقط مکرر شوند. بنابراین، حتماً لازم است پیش از بارداری ،آزمایشات و بررسی های لازم برای بررسی بیماری های زمینه ای خانم انجام شود و در صورت تشخیص این نوع بیماری ها، بهتر است که بانوان به متخصص آن حوزه ارجاع داده شوند تا بیماری زمینه ای کنترل شود و داروهایی تجویز شود که مصرف آن در دوران بارداری هم ایمن باشد. به عنوان مثال اگر خانمی به تشنج مبتلا است در مشاوره پیش از بارداری توسط متخصص زنان به متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده می شود تا با استفاده از داروهای کم خطر ومجاز در دوره بارداری احتمال آسیب وسقط جنین وهمچنین احتمال تشنج در حین بارداری وزایمان به کمترین حد برسد. کریمی با اشاره به ناهنجاری های ساختاری رحم به عنوان یکی دیگر از علل سقط مکرر، توضیح داد: گاهی مشکلات ساختاری رحم، مانند کوچک بودن حفره رحم، دیواره دار بودن، تک شاخ بودن یا دو شاخ بودن رحم می تواند علت سقط مکرر باشد. چنین مواردی با تکنیک های دقیق تصویربرداری که در مرکز ابن سینا در اختیار داریم، مانند سونوگرافی سه بعدی واژینال جهت بررسی ناهنجاری های آناتومیکی رحم، سونوهیستروگرافی، هیستروسالپنگوگرافی( عکس رنگی رحم )قابل تشخیص است و پس از تشخیص، درمان مقتضی برای خانم انجام می شود. این متخصص زنان در ادامه افزود: یکی دیگر از علل سقط مکرر اختلالات انعقادی است و بنابراین لازم است فاکتورهای انعقادی و فاکتورهای ایمونولوژیک مؤثر بر انعقاد خون نیز بررسی شود. گاهی به دلیل لخته شدن خون در جفت، خون رسانی به جنین مختل می شود و موجب سقط جنین می شود. در چنین مواردی با مشاوره متخصصان خون شناسی داروهای لازم ضدانعقاد با دوز مناسب تجویز می شود تا بارداری بدون خطر سپری شود. کریمی سندرم تخمدان پلی کیستیک و همچنین کاهش ذخیره تخمدان را از دیگر علل زنانه سقط مکرر دانست و گفت: تنبلی تخمدان در اصطلاح عامیانه در دو معنا به کار می رود. یکی سندرم تخمدان پلی کیستیک که با علائمی همچون کیست های ریز در تخمدان، طولانی شدن فواصل خونریزی ماهیانه ،اختلالات هورمونی و پرمویی بروز می کند. بسیاری ازخانم های مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک با مشکلاتی همچون چاقی، افزایش قند خون، افزایش چربی خون و اختلالات تیروئید مواجه اند و این قبیل اختلالات درمتابولیسم بدن به نوبه خود با سقط مکرر همراهی دارد. از سوی دیگر،بسیاری از افراد جامعه اصطلاح تنبلی تخمدان را به معنای کاهش اندازه و ذخیره تخمدان در نظر می گیرند که این عارضه ممکن است به دلایلی مانند بالارفتن سن، سابقه شیمی درمانی، مواجهه با برخی سموم ودر برخی موارد بدون علت شناخته شده ای رخ دهد. در چنین مواردی در کنار کاهش ذخیره تخمدان و کاهش تعداد فولیکول ها، ممکن است کیفیت تخمک هم کاهش یابد و با دیرباروری،ناباروری و سقط مکرر همراهی داشته باشد. با مراجعه به متخصص زنان وانجام بررسی های هورمونی وسونوگرافی ارزیابی اندازه تخمدان ها و تعداد فولیکول ها این دوحالت از یکدیگرافتراق داده می شوند. دکتر آراسته در ادامه گفت وگو به برشمردن علل مردانه ناهنجاری های اسپرم و سقط مکرر پرداخت و توضیح داد: در ابتدا باید به فاکتور سن اشاره کنیم. فاکتور سن فقط در مورد خانم ها مؤثر نیست و در مردان نیز پس از ۴۰ سالگی احتمال آسیب اسپرم افزایش می یابد. عامل دیگر عامل خانوادگی است. در برخی از خانواده ها بروز آسیب ها و اختلالات اسپرم بیشتر است و اگرچه علت دقیق آن مشخص نیست، اما باید در نظر گرفته شود. عامل مهم دیگر سبک زندگی است. سلول های جنسی نیز مانند دیگر سلول های بدن از سبک زندگی تأثیر می گیرند. بنابراین، عوامل مخربی همانند مصرف سیگار و قلیان و دیگر دخانیات، مصرف نوشیدنی های الکلی، مصرف بیش از حد کافئین، تغذیه نادرست و مصرف غذاهای فرآوری شده و فست فودها، بی تحرکی و یا ورزش سنگین و شدید، به ویژه ورزش های بی هوازی و داشتن استرس های روانی می توانند به اسپرم آسیب برسانند. این متخصص اورولوژی عوامل محیطی را نیز در کاهش توان باروری و افزایش خطر ناباروری و سقط مکرر مؤثر دانست و گفت: آلودگی های محیطی مانند آلودگی های هوا و قرارگیری در معرض امواج یونیزه کننده، مانند امواج پرتودرمانی یا امواج الکترومغناطیسی، مانند امواج موبایل یا مودم های بی سیم نیز می توانند با افزایش حرارت سلولی و افزایش رادیکال های آزاد اکسیژن باعث آسیب به اسپرم و اختلال در کارکرد آن شوند. این افزایش رادیکال های آزاد در بسیاری از بیماری ها مکانیزم آسیب سلولی را توضیح می دهد، اما به دلیل آسیب پذیری بیشتر سلول های اسپرم میزان آسیب آنها به اسپرم نیز بیشتر است. آراسته درباره رویکردهای تشخیصی به علل مردانه سقط مکرر نیز توضیح داد: لازم است بر این نکته تأکید کنم که در این زمینه ما هنوز در ابتدای راهیم و دانسته های ما کم و جدید است. یکی از اقدامات تشخیصی انجام تست کاریوتایپ یا ساختار ژنتیکی سلول های بدن است. البته درصد کمی از بیماران سقط مکرر دچار مشکل در این زمینه اند. یکی دیگر از اقدامات تشخیصی آزمایش شکست کروموزومی اسپرم یا DFI است، زیرا همانگونه که پیش تر گفته شد، آرایش DNA هسته اسپرم در تشکیل یک جنین سالم تعیین کننده است. البته مشاهده اشکال در DNA اسپرم تا پانزده درصد طبیعی تلقی می شود و بیش از آن به بررسی بیشتر و درمان نیاز دارد. خوشبختانه پاسخ به درمان این اختلال از دیگر علل مردانه ناباروری و سقط مکرر بیشتر است. تست دیگر، بررسی ساختار کروموزومی اسپرم است که اگرچه چندان معمول نیست، اما قابل انجام است. البته یکی از محدودیت های این تست ها این است که این تست ها تخریبی اند، یعنی نمونه بررسی شده قابل استفاده نیست و فقط به ما درباره وضعیت اسپرم اطلاعاتی می دهد. این متخصص اورولوژی در ادامه به نقش اپی ژنتیک اشاره کرد و افزود: بحث اپی ژنتیک به طور ساده یعنی چه فرایندهایی در انتخاب و تشکیل ساختار کروموزومی اسپرم و در نتیجه جنین مؤثرند. عوامل محیطی و سبک زندگی در اپی ژنتیک و سوق دادن آن به سمت ساختارهای معیوب مؤثرند. آراسته در خصوص درمان موارد سقط مکرر ناشی از علل مردانه گفت: خوشبختانه بسیاری از فاکتورهای مردانه سقط مکرر قابل اصلاح است و ما می توانیم در ساده ترین حالت با اصلاح سبک زندگی و زدودن عوامل مخرب، مانند قطع مصرف سیگار و اصلاح رژیم غذایی و در موارد پیچیده تر با گرفتن مستقیم اسپرم از سلول های اسپرم ساز به درمان مطلوب دست یابیم. در پایان دکتر کریمی بر لزوم درمان تخصصی و رویکرد چندوجهی در سقط مکرر تأکید کرد و گفت: کلینیک سقط مکرر مرکز درمان ناباروری ابن سینا نخستین کلینیک فوق تخصصی در زمینه تشخیص و درمان سقط مکرر است که مراجعان بسیاری از سراسر کشور و حتی دیگر کشورها دارد. در این کلینیک، متخصصان زنان، مردان، ایمونولوژی، داخلی و غدد، ژنتیک و حتی روانپزشکی در کنار هم به صورت گروهی کار می کنند و همچنین، همه امکانات تشخیصی، مانند آزمایشگاه ، سونوگرافی، رادیولوژی و ... در این مرکز وجود دارد و مراجعان می توانند بدون نیاز به تردد در نقاط مختلف شهر همه خدمات تشخیصی و درمانی را در مرکز دریافت کنند. همچنین، ما تمهیداتی اندیشیده ایم که با هماهنگی متخصصان زنان، بیماران مقیم دیگر شهرها بتوانند برخی اقدامات تشخیصی و آزمایشات را در شهر خود و در مراکز مورد تأیید ما انجام دهند و برای ادامه کار به کلینیک ما مراجعه کنند و بدین ترتیب، میزان تردد آنها به تهران به حداقل ممکن برسد. دکتر آراسته نیز در پایان گفت وگو بر لزوم همدلی و همراهی زوج ها تأکید کرد و گفت: زوج ها باید بدانند که در صورت بروز مشکلاتی مانند ناباروری یا سقط مکرر، نباید به دنبال مقصر بگردند. بلکه باید در کنار هم و با همدلی و صبر وارد مسیر تشخیص و درمان شوند تا به نتیجه برسند.