سرمایه‌سوزی در شالیزارهای شمال

سلامت نیوز:نوار سبز شمالی ایران هنوز با آلاینده های صنعتی یا ریزگردها آلوده نشده، اما در برخی روزها از نیمه دوم مرداد تا اواخر شهریور می توان آسمان بعضی مناطق از استان های سه گانه شمالی را دودآلود دید؛ دودی که از آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی به ویژه برنج به آسمان می رود. به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری ،تا همین 2دهه پیش آتش زدن کاه و کلش در باور کشاورزان برای تقویت خاک مفید بود؛ باوری نادرست که حتی در برخی موارد موجب آتش سوزی جنگل های اطراف زمین های کشاورزی نیز می شد. از سوی دیگر، کشاورزان برای کشت دوم باید زمین را در فرصت کوتاهی برای شخم مجدد آماده می کردند و آتش زدن بقایای محصول برداشت شده ساده ترین راه بود و در نتیجه، با افزایش میل کشاورزان به کشت دوم که مستلزم آماده سازی زمین برای شخم دوباره است، تعداد و مساحت آتش سوزی ها افزایش یافت. تا جایی که در برخی مناطق تا چند شبانه روز بوی دود احساس می شود و شعاع دید به شکل محسوسی کاهش می یابد. این معضل را در مناطقی از هر 3 استان شمالی یعنی مازندران، گیلان و گلستان می توان دید. ورود دستگاه قضا مسئولان استان های شمالی از 4سال پیش و پس از اشاره رسانه ها به این معضل با جدیت بیشتری برای پیشگیری از این تخلف محیط زیستی وارد عمل شدند. به گفته رئیس کل دادگستری گلستان، طی 2سال گذشته با ورود دستگاه قضایی به این بخش، روند آتش زدن بقایای گیاهی در زمین های کشاورزی کاهش یافته است.هادی هاشمیان با اشاره به پیگرد قانونی برای متخلفانی که اقدام به آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی می کنند، می گوید:براساس قانون، آتش زدن بقایای گیاهی و کاه و کلش محصول، پس از برداشت، جرم است و قانونگذار برای آن مجازات تعیین کرده.اشاره این مسئول به ماده۲۰ قانون هوای پاک است که تأکید می کند سوزاندن بقایای گیاهی اراضی زراعی پس از برداشت محصول ممنوع است و متخلف حسب مورد به جزای نقدی درجه6 موضوع ماده19 قانون مجازات اسلامی محکوم می شود. ماده688 قانون مجازات اسلامی نیز افرادی را که به هر شکل مسبب آلودگی بهداشت عمومی شوند، مجرم می داند. ماده۳۰ آیین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماندها نیز سوزاندن پسماند در محیط آزاد را ممنوع کرده است، اما با وجود این مفاد قانونی دود آتش عمدی زمین های کشاورزی شمال همچنان به چشم مردم این مناطق می رود. پایش مزارع اداره های کل حفاظت محیط زیست 3 استان شمالی در چند سال اخیر با حساسیت بیشتر تا حدودی توانستند از تعداد و مساحت این آتش سوزی ها کم کنند. مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان با اشاره به غیرقانونی بودن و جرم محسوب شدن آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی می گوید: با توجه به برخوردها و اقدامات انجام شده، انتظار می رود امسال از تعداد این آتش سوزی ها کاسته شود.محمدرضا کنعانی به تأثیر منفی این اقدام بر حاصلخیزی خاک نیز اشاره می کند و می افزاید:آتش زدن بقایای محصولات در مزارع موجب فقیرتر شدن زمین از مواد آلی، تخریب زیستگاه موجودات ریز خاکی و کرم ها، کاهش جمعیت میکروارگانیسم ها، کاهش حاصلخیزی خاک، افزایش حساسیت به فرسایش، کاهش رطوبت خاک در کشت محصول بعدی، افزایش اسیدیته خاک و در مجموع کاهش باروری خاک می شود.در مازندران و گیلان نیز اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از آتش زدن مزارع طی چند سال اخیر افزایش یافته است. حسینعلی ابراهیمی کارنامی مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران از کاهش تعداد آتش سوزی ها خبر می دهد و به همشهری می گوید: طبق مشاهده های میدانی امسال از تعداد و گستره آتش سوزی ها در استان کاسته شد، اما برخوردها و پایش ها توسط همکاران ما با جدیت ادامه دارد. متأسفانه هنوز کشاورزانی هستند که به این قانون و تذکرهای کارشناسان توجه نمی کنند و به همین دلیل امسال نیز بیش از 100فقره پرونده در استان برای کشاورزان متخلف تشکیل شد. با توجه به اینکه برداشت محصول در برخی نقاط استان هنوز ادامه دارد، آمار نهایی پس از پایان فصل برداشت اعلام می شود.مسئولان حفاظت محیط زیست گیلان هم می گویند اقدامات پیشگیرانه و گشت های مشترک با نیروی انتظامی و جهادکشاورزی در حال انجام است. احسان الله شکری، معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان از استمرار برنامه های پیشگیرانه و تلاش برای فرهنگسازی در این زمینه خبر می دهد و می گوید: برای فرهنگسازی از ظرفیت های مختلف مانند توزیع بروشور، دهیاری ها و حتی تریبون نمازجمعه نیز استفاده کردیم، اما همچنان موارد متعددی از این آتش سوزی ها در استان دیده می شود. سال گذشته 107مورد آتش زدن مزارع ثبت شد و 65 شالیکار متخلف به مراجع قضایی معرفی شدند. فرصت اقتصادی کاه و کلش صرف نظر از آلودگی هوا و آسیب به خاک بر اثر این اقدام، سوزاندن کاه و کلش پس از برداشت، سوزاندن فرصتی اقتصادی است. این موضوع را بسیاری از کارشناسان صنایع سلولزی تأیید و تأکید می کنند که کاه و کلش تولید شده در مزارع برای تولید محصولات سلولزی مناسب هستند. علی اصغر جهانگیری، از کارآفرینان برتر کشور به همشهری می گوید: ده ها محصول سلولزی مانند مقوا، ام دی اف، کاغذ، پارتیشن، سقف کاذب و حتی بلوک ساختمانی را می توان درصورت فرآوری همین کاه و کلش تولید کرد، اما به جای این کار در شمال این سرمایه ها را می سوزانیم. با این حال شنیدن حرف های کشاورزان نیز در این مورد زوایای دیگری را روشن می کند. علی احمد صمدی، کشاورز مازندرانی معتقد است که مسئولان بدون ارائه راهکار و فراهم کردن امکانات و شرایط برای جمع آوری، نگهداری و عرضه کاه و کلش، دائم بر نسوزاندن و جمع آوری آنها تأکید می کنند. او به همشهری می گوید: کشاورز برای بسته بندی و نگهداری کاه باید هزینه بپردازد. چه تضمینی وجود دارد که این بقایا فروخته شود و هزینه به کشاورز برگردد؟در مقابل پرسش این کشاورز مازندرانی، کارشناسان معتقدند در شرایطی که کشور برای تأمین نهاده های دامی ناچار است علوفه وارد کند، سوزاندن کاه و کلش جای هیچ توجیهی ندارد.عباس یوسفی، رئیس اتحادیه دامداران گیلان معتقد است کشاورزان می توانند با فروش این محصول به اتحادیه های دامداران از ضایع شدن آنها جلوگیری کنند. وی با اشاره به صرفه اقتصادی کاه برای کشاورزان اظهار می کند: برای تأمین خوراک دام در گیلان هر سال ناچاریم از استان های دیگر علوفه خریداری کنیم درحالی که کشاورزان می توانند برای حفظ کیفیت کاه و کلش، این محصول را به خوبی خشک کنند و پیش از اینکه کپک بزند به اتحادیه های دامداران تحویل دهند. کمبود غذای دام ابراهیم اکبرزاده، مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی گیلان هم، ارزش اقتصادی کاه و کلش سوزانده شده در مزارع این استان طی هر سال را حدود ۲میلیارد تومان برآورد می کند و می گوید: مکانیزاسیون عاملی مهم برای جلوگیری از سوزاندن کاه است. ورود دستگاه های دروگر مجهز به بسته بندی به چرخه کشاورزی موجب کاهش سوزاندن کاه و کلش، حفظ محیط زیست و تامین و ذخیره سازی غذای احشام در استان می شود.با وجود این، کشاورزان سود کشت دوم را بیشتر از فروش کاه، آن هم پس از بسته بندی و خشک کردن، می دانند. رضا قنبری، کشاورز اهل آمل می گوید: کشاورزی که قصد کشت دوم دارد، سعی می کند در کمترین زمان ممکن شالیزار را برای نشای دوباره آماده کند و نمی تواند معطل محصولی بماند که برنامه ای برای خرید آن وجود ندارد.این دیدگاه کشاورز مازندرانی را الله یار ولی زاده، رئیس اتحادیه صنعت دامپروری مازندران به طور کامل رد می کند و با بیان اینکه این اتحادیه آمادگی خرید تمام کاه های سالم استان را دارد می گوید:با توجه به بارندگی های فصل برداشت و سوزاندن کاه توسط برخی کشاورزان، امسال احتمالا با کمبود شدید کاه برای خوراک دام مواجه خواهیم شد. هر بسته کاه سالم برنج را با قیمت حدود 10هزار تومان از کشاورزان خریداری می کنیم.ولی زاده کاه را سالم ترین غذا برای دام در ماه های سرد سال می داند و اظهار می کند: تنها دلیل این سوءرفتار، آگاه نبودن کشاورزان و ضعف در آموزش کشاورزی است. کشاورز اگر بداند چه آسیبی به مهم ترین دارایی اش یعنی خاک می زند هرگز کاه را نمی سوزاند. این مشکل را فقط باید با آموزش و ترویج رفع کرد. ضرورت آموزش و ترویج آموزش و ترویج مسائل مرتبط با کشاورزی برعهده سازمان جهادکشاورزی است. در تبصره ماده20 قانون هوای پاک نیز عنوان شده وزارت جهاد کشاورزی مکلف است مفاد این ماده را به شیوه های مقتضی به اطلاع بهره برداران بخش کشاورزی، عشایری و منابع طبیعی برساند.بر همین اساس، از سوی این نهاد در استان های مختلف برنامه های آموزشی در دستور کار قرار گرفته است. مهدی خلیلی، مدیر روابط عمومی سازمان جهاد کشاورزی مازندران می گوید: برنامه های آموزشی و ترویجی به صورت روتین در دستور کار این نهاد قرار دارد و هم اکنون نیز با استفاده از فضای مجازی نکات آموزشی عنوان می شود، اما برخی کشاورزان هنوز توجهی به این مسائل ندارند. ضمن اینکه راهکارهای جایگزین دیگری هم وجود دارد. در همین استان دستگاهی ابداع شده است که کاه را در مزارع خرد می کند تا به تقویت خاک کمک شود. سوزاندن کاه و کلش در مزارع استان های شمالی به دلایل مختلف هنوز انجام می شود و آسیب هایی را به محیط زیست و بهداشت عمومی تحمیل می کند درحالی که حلقه های مورد نیاز برای تشکیل زنجیره تولید تا مصرف کاه و کلش در استان های شمالی وجود دارد. به نظر می رسد نبود یک سازوکار مناسب برای به هم پیوند دادن این حلقه ها موجب شده است این زنجیره مهم اقتصادی و محیط زیستی شکل نگیرد و سرمایه های زیادی در صنعت کشاورزی شمال کشور از بین برود. براساس ماده۲۰ قانون هوای پاک، سوزاندن بقایای گیاهی اراضی زراعی پس از برداشت محصول ممنوع است و متخلف حسب مورد به جزای نقدی درجه6 موضوع ماده19 قانون مجازات اسلامی محکوم می شود رئیس اتحادیه صنعت دامپروری مازندران معتقد است کشاورز اگر بداند چه آسیبی به مهم ترین دارایی اش یعنی خاک می زند هرگز کاه را نمی سوزاند و این مشکل را فقط باید با آموزش و ترویج رفع کرد.