روستا هنوز زیباست

سلامت نیوز:هر کدام از ما روزهایی را داشته ایم که از قیل و قال زندگی شهر و هیاهوی خیابان های یک دم شلوغ و همه آنچه زندگی شهری نام دارد، خسته شده باشیم و هوس کنیم به یک روستای زیبا و خوش آب و هوا برویم و مدتی آنجا بیاساییم؛ چه روزهای آرامی. اما شهرنشینان زیبایی های روستا را در فصلی خاص می بینند و عموما از مشکلات روستانشینان خبر ندارند. به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری ،زندگی برای آبادی نشینان کم فراز و نشیب نیست. چنان فراز و نشیبی دارد که گاه جلای خانه و کاشانه کرده اند. حالا اما به نظر چندسالی است صدای توسعه با نگرش هزاره سوم به ایران رسیده و جانی در قلب روستاها دمیده است. نوای بازگشت به خانه می آید و نبوغ و قریحه اهل قریه به داد خودشان و حتی کشور رسیده است تا دوباره یادمان بیاورد روستا هنوز هم زیباست و می توان خواند: خوشا به حالت، ای روستایی! کارشناسان هم همین امید را دارند تا شاید در قرن جدید با کاهش نرخ رشد منفی جمعیت روستایی و عشایری میانگین عدد ۷۶۰ هزار نفری که سالانه از جمعیت روستاییان کم می شود، کاهش یابد. مهاجرت معکوس با یک فکر اقتصادی کاهش جمعیت روستاییان در سال های گذشته در آمار و ارقام هم مشهود است. مرکز آمار می گوید 93هزار و 978روستا در کل کشور وجود دارد، اما سرشماری ها نشان می دهد فقط 62هزار و 284آبادی دارای سکنه هستند و چراغ 31هزار و 694آبادی خاموش است. برخی روستاییان اما با جرقه یک فکر اقتصادی، چراغ روستایشان را روشن نگه داشته و حتی شهرنشینان را هم به دیارشان کشانده اند. مصر یکی از همین نمونه هاست. هرچند از آن روستاهایی نبوده که چراغش خاموش شود، اما از دهه 80پا در راهی گذاشته که رونق خوبی به کل منطقه داده و حالا می تواند یک الگو برای روستاهای خالی از سکنه یا در معرض تخلیه باشد. داستان مصر البته قدیمی تر از اینهاست؛ به اندازه یک قرن. ماجرا به روایت حسین طباطبایی مالک خانه بوم گردی بارانداز از آنجا شروع شد که آلفونس گابریل اتریشی پس از سفر به ایران از جندق و مسیر بین مصر و عروسان در منطقه خور و بیابانک استان اصفهان نام برد. همین کافی بود تا در شرایطی که ایرانی ها حتی نام مصر را هم نشنیده بودند، گردشگران اروپایی برای دیدن کویر آن به ایران بیایند.طباطبایی توضیح می دهد که با ورود گردشگران خارجی، رونق روستای مصر و منطقه کلید می خورد؛ فردی به نام مازیارآل داوود محل اقامت گردشگران را تامین می کند و علی ساربان بخش شترسواری آنها را عهده دار می شود. خانواده او یعنی طباطبایی ها هم در روستای فرحزاد در 3کیلومتری مصر با بازسازی خانه پدربزرگ علاوه بر ایجاد مکان اقامتی جدید، نیاز گردشگران را تامین می کنند. انتشار فیلم خیلی دور، خیلی نزدیک رضا میرکریمی گردشگران داخلی را هم به این منطقه می کشاند تا اینکه از نیمه های دهه 80با رونق روستا، اهالی رفته بازمی گردند و حتی افراد غیربومی زیادی در منطقه ساکن می شوند و سرمایه گذاری می کنند. حالا مصر بسیاری از جوانانی را که به دلیل بیکاری روانه شهرهای اهواز، یزد، اصفهان یا مناطق دیگر می شدند، به آغوش خود بازگردانده و علاوه بر گردشگری، کشاورزی و دامداری خود را هم رونق داده است.در زمانی که مصر چند جوانش را که برای یافتن شغل مهاجرت کرده بودند در زلزله بم از دست داد، عطا آباد در استان گلستان درگیر اعتیاد و بیکاری جوانانش بود؛ آنها برای سرایداری یا کارگری در کارگاه های مبل سازی یافت آباد روانه تهران شده بودند. اعتیاد و بیکاری جوانان روستا به حدی بالا گرفت که یکی از اهالی به نام آقای بابایی دست به کار شد و نخستین کارگاه مبل سازی روستا را راه انداخت. کم کم کارگاه ها زیاد شدند و جوانان مهاجرت کرده به روستا بازگشتند. حالا رونق عطاآباد به حدی است که مردم گلستان برای خرید مبل روانه این روستا می شوند که به نام شهرک معروف شده است. پرویز پقه عضو شورای روستا تعداد شاغلان در کارگاه های این روستا را 1800نفر می داند که نیمی از آنها از روستاها و شهرهای اطراف هستند. او تأکید می کند که این روزها روستای 5500نفری عطاآباد هیچ جوان بیکاری ندارد و با 280کارگاه مبل سازی اشتغال زایی خوبی در منطقه ایجاد کرده است به حدی که حتی زنان روستا در فعالیت های خیاطی و تزیینات مبل مشغول هستند. جهانی شدن به دست زنان رونق زندگی روستاییان در برخی مناطق به شکل های دیگری رقم خورده است؛ یک دغدغه، یک میراث و همتی زنانه. ایران 3 روستای جهانی دارد؛ قاسم آباد ، خراشاد و کلپورگان که هر کدام از آنها با هنری شناخته و ثبت جهانی شده اند که به دست زنان زنده مانده است و با همین هنر حالا رونق اقتصادی خوبی دارند. قاسم آباد روستایی از توابع چابکسر در شهرستان رودسر در شرق گیلان است. انواع پارچه‎های دستبافت رنگارنگ و لباس محلی از زیر دست زنان این روستا بیرون می آید، اما آنچه قاسم آباد را جهانی کرده، هنر چادرشب بافی است. با توجه به اشتغال گسترده زنان این خطه به هنر چادرشب بافی، کیفیت و مرغوبیت محصولات تولیدی و اختصاص مراکز مختلف محلی به این هنر دستی در سال 97این روستا به عنوان روستای ملی چادرشب بافی ثبت شد و سال بعد به ثبت جهانی رسید. 600نفر از زنان این روستا سرگرم چادرشب بافی هستند و مراکز آموزش، معرفی و ترویج این هنر دستی مانند خانه خراشاد یا محل طلوع خورشید روستایی کوچک در شرق ایران و در خراسان جنوبی است. قدمت روستا به دوران پیش از اسلام می رسد و به جای خالی از سکنه شدن، آن هم در خطه ای محروم، همیشه پذیرای جمعیت است. این روستا 2 سال پیش با هنر توبافی در فهرست روستاهای جهانی ثبت شد تا رونق این روستا هم با نام زنان گره بخورد. توبافی هنر تولید محصولات سنتی مانند پارچه از پنبه و ابریشم است و آموزش آن از 16سال پیش موجب شد زنان زیادی از روستا مدرک این حرفه را بگیرند. امروز بیش از 300نفر از زنان روستا عضو تعاونی زنان و 206نفر هم عضو تعاونی وزین خراشاد هستند و روزانه بیش از1200مترمربع محصول تولید می کنند که پس از فرش و گلیم پرفروش ترین صنایع دستی خراسان جنوبی است. کلپورگان با قدمتی 7هزار ساله در سیستان و بلوچستان است و به نام تنها موزه زنده سفالگری دنیا شناخته می شود؛ هنری که از گذشته تا امروز به دست زنان تولید شده است. امروز در این روستای کوچک بیش از 30نفر از زنان سرگرم سفالگری هستند، اما علاوه بر آن، سالانه بیش از 25هزار گردشگر برای تماشای این موزه زنده به روستا سفر می کنند. راه توسعه از درون جامعه محلی مصر و عطاآباد یا خراشاد و قاسم آباد تصویر دور از ذهنی از توسعه و بازگشت زندگی به یک روستا نیستند. ممکن است وقتی نام توسعه به میان می آید، برخی روستاهای پیشرفته را در سیمای یک شهر تصور کنند و برخی دیگر شمایل کاملا محلی و گذشته آن را به عنوان یک اصالت خدشه ناپذیر پندارند؛ نگرش هایی که هر کدام، حامیان و مخالفانی دارد و البته انتخاب هر شیوه تهدیدها و فرصت هایی به همراه دارد. محمدعلی مروت کارشناس توسعه جامعه محلی در این بارهمی گوید: مم کن است آینده مطلوبی که توسط بیرونی ها برای یک جامعه محلی ترسیم می شود، بسیار ناپایدار و زودگذر باشد و به محض خروج نیروهای مداخله گر، اوضاع داخلی روستا به همان روال سابق برگردد. زیرا روستاییانی که نقشی در تدوین چشم انداز آبادانی روستای خویش نداشته اند، تعلق خاطر و اعتقادی به آن چشم انداز ندارند و زود آن را فراموش می کنند. به همین دلیل احساس مالکیت و تعلق خاطر روستاییان در تدوین و اجرای موفقیت آمیز یک برنامه توسعه ای بسیار مهم و تأثیرگذار است. وی تأکید می کند تدوین چشم انداز آبادانی و پیشرفت یک روستا توسط خود جامعه محلی، لازم و پسندیده است، ولی این نگرانی وجود دارد که به دلیل ملاحظات، پایین بودن سطح آگاهی، اختلاف داخلی یا اتفاقات تاریخی و محرومیت های ریشه دار، هدف گذاری برای توسعه اصولی، همه جانبه، جامع و متوازن نباشد و با رشد برخی خدمات عمومی نتواند موجب تحول و پیشرفت واقعی روستا شود. مروت برای این صحبت خود به زیرساخت های مناسب روستاهای خالی از سکنه اشاره می کند و توضیح می دهد: با وجود توجه ویژه دولت های یازدهم و دوازدهم به حوزه روستا و عشایر، هنوز روستاهای خالی از سکنه بسیاری در کشور وجود دارد. بسیاری از روستاهای خالی از سکنه فعلی، دارای امکانات زیرساختی نسبتا مناسبی هستند، ولی اهالی آنها به دلیل مشکلات معیشتی و بیکاری مجبور به مهاجرت شده اند. او با ذکر این نمونه، تأکید می کند که نقش تسهیلگران بیرونی باید کمک به جامعه محلی برای شناخت وضع موجود و قابلیت ها و پتانسیل های منطقه و مردم باشد تا روستا از این ظرفیت ها برای توسعه استفاده کند. همچنین هدف گذاری و تدوین چشم انداز مسائل زیربنایی چون اشتغال زایی، افزایش بهره وری، تکمیل زنجیره ارزش و افزایش درآمد خویش می تواند در درازمدت خدمات رفاهی و تفریحی مورد نیاز جامعه محلی را هم تامین کند تا دیگر وابستگی چندانی به کمک های بیرونی نداشته باشند؛ یعنی همان اتفاقی که در مصر یا خراشاد افتاد.آنچه مروت و بسیاری دیگر از کارشناسان توسعه محلی، ملی و بین المللی می گویند تئوری هایی روی کاغذ نیستند. در نمونه های مشابه دیگر، جازموریان منطقه ای در حاشیه کرمان و سیستان و بلوچستان به عنوان یکی از محروم ترین مناطق کشور در حوزه روستایی توانسته است این تئوری را اجرا کند. کنشگران و تسهیلگران محلی در این منطقه، ضمن اجرای اهداف عمرانی به واسطه کمک های مالی مردمی با همراهی جامعه محلی، روستاها را نه فقط در سطح فرهنگی و اجتماعی توسعه داده ، بلکه روال اقتصادی گذشته را متحول کرده اند. #جازموریان_تنها_نیست که ابتدا با هدف جذب کمک های مالی معرفی می شد، امروز برندی به نام جازکالا شده که تولید صنایع دستی منطقه جازموریان را به فروش می رساند. این اتفاق در منطقه ای از سیستان و بلوچستان هم رخ داده است. بانوک، برند تولیدات محلی روستاهای سیستان و بلوچستان و برپایه سوزن دوزی از سوی زنان توانمندسازی شده بلوچستان اداره می شود. این تغییرات نه بر مبنای توسعه دستوری دولت به مردم، بلکه در اساس بر پایه توانمندی و امکانات محلی شکل گرفته است. سنگینی کفه شهرنشینی براساس آخرین سرشماری در سال ۹۵، حدود ۷۴ درصد جمعیت کشور در مناطق شهری و کمتر از ۲۶ درصد در مناطق روستایی سکونت دارند. این در حالی است که بیش از ۴ دهه قبل ماجرا برعکس بود و ۷۰ درصد جمعیت ایران در روستاها زندگی می کردند. تغییر محل سکونت روستاییان اتفاقی نیست که بی دلیل رخ داده باشد و عوامل زیادی چون جنگ تحمیلی، مشکلات تامین آب، کشاورزی، خشکسالی، تهدیدهای زیست محیطی چون ریزگردها و تبعات آن مانند بیکاری و از سوی دیگر توسعه شهرها همه دست به دست هم داد تا علاقه مندی روستاییان به شهرنشینی بیشتر و کفه شهرنشینی در ایران سنگین تر شود. این تغییر وضعیت سکونت جمعیت در میان عشایر هم دیده می شود؛ به طوری که درسال 45، 38.6 درصد جمعیت کشور، عشایر و کوچ نشین بودند درحالی که امروز این درصد به 1.5 رسیده است. تقریبا همه عوامل مؤثر بر کاهش جمعیت روستایی بر جمعیت عشایری هم اثرگذار بوده ، اما در این بخش بیش از همه خشکسالی و کاهش درآمد کشاورزی و دامداری دخالت داشته است. امروز از کل جمعیت حدود 83میلیون نفری ایران بیش از ۲۰ میلیون و 700هزار نفر (25.9 درصد) در روستاها ساکن هستند که در ۶۲ هزار و ۲۸۴ آبادی توزیع شده اند. هرچند از سال 87به بعد سرشماری جدیدی از جمعیت عشایری صورت نگرفته است، اما بنابر همین سرشماری، جامعه عشایر کوچنده ایران شامل ١٠٢ ایل و ٥٩٧ طایفه با یک میلیون و 186هزار و 830نفر جمعیت هستند.