بلايی كه زباله‌ها بر سر هيركانی آورده‌اند

سلامت نیوز: معلوم نيست صداي سهره جنگلي است يا چرخ ريسك هيركاني چيزي در ميانه جاده خاكي جنگلي فرود مي آيد، پرنده نيست، برگ درختي است كه زرد شده و آرام آرام و رقص كنان به زمين مي رسد. به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،در ميانه تابستان اين برگريزان علتي ديگر بايد داشته باشد. آيا مي شود آن را به سايت دفن زباله كلاكولي مرتبط دانست؟ سايتي كه كيلومتري بالاتر در جنگل هاي اشكته چال قرار دارد. هر چه به سايت نزديك مي شويم بر حجم زباله هاي آويزان از برگ هاي درخت افزوده مي شود، كيسه پلاستيكي كه در شاخ و برگ هاي گير افتاده و در تقلا براي رها شدن تكه تكه شده و هر تكه اي بر شاخ نازكي باقي مانده. گاه هم در دست اندازهاي مسير كيسه اي از ماشين هاي حمل زباله به بيرون افتاده و با باز شدن هر بخشي از محتواي آن به گوشه اي خزيده است، سس كچاپ، چنگال، دبه ماست، رشته آشي، ايرانيت ، ماسك، لوله، توري اي كه زماني خريداري توپش را از آن بيرون كشيده و.... به بالادست نرسيده بوي سايت به ما مي رسد. سطح صاف سايت دفن زباله كلاكولي اينجاست. جهنمي متعفن كه كنارش زده ايم. همه آنچه با وسواس اينكه مبادا روي فرش و لباس مان چكه كند در سطل انداخته ايم، اينجاست. بوي سايت حتي از زير ماسك هم خفه كننده است. كلاكولي نشانه اي است از توسعه نيم بند ما، از برنامه ريزي هاي ما، از امر حفاظتي كه ساليان سال است از آن حرف مي زنيم و پس از گذشت 20 سال از احداث سايتي كه قرار بود نهايتا 8 ساله باشد همچنان برنامه اي برايش نداريم. كلاكولي نشان مي دهد آنچه پشت ميزهاي شيك و زندگي وسواسي ما مي گذرد درنهايت به كجا خواهد رسيد. كلاكولي زميني است دوزخي، از گوشه گوشه آن چيزي متعفن بيرون زده. در گوشه اي بقچه هايي روي هم تلنبار شده، انگار كه خانه به دوشي به دنبال كشيدن اسباب خود است. گوشه اي ديگر حجمي از كيسه و پلاستيك و در آن پشت تپه عروسك هاي بي سر و جدا شده از تن روي هم ريخته شده اند. در كنارش انبوهي از كفش هاي لنگه به لنگه. انگار كه پا به آشويتس گذاشته باشي، قربانيان را خفه كرده اند، كودكاني عروسك در دست كه رفته و بازنگشته اند و زنان و مرداني كه آنچه از آنها مانده كفش هاست. داستان در اينجا خلاف آنجاست، ما با وجدان آرام و تصور بي گناهي مان همه دست به دست هم داده ايم و اين بار طبيعت را قرباني كرده ايم. مهران حلاجيان، مديرپسماند شهرداري رامسر مي گويد: اين سايت سال 79 راه اندازي شد ، مدت زماني كه براي سايت درنظر گرفته شده بود به شكل حداكثري 8 سال بود و اكنون 20 سال از آن زمان مي گذرد. اين گفته نشان مي دهد پس از اين دوره 8 ساله حداقل 350 هزار تن زباله آن هم با احتساب 80 تن در روز بيشتر وارد اين سايت شده است. اين در حالي است كه حجم زباله در ايام گردشگري در منطقه به 150 تن هم مي رسد و ايام گردشگري در رامسر كم نيست. 20 سال از ورود اولين كيسه هاي زباله گذشته و آهك پاشي و ترانشه زدن راه حلي است كه مسوولان براي رفع اين مشكل انتخاب كرده اند. شيرابه ها چه مي شوند؟ در حالي كه حلاجيان و ساير مديران شهري نشت كردن آنها را انكار مي كنند، در همان ميانه مسير به لوله اي برخورد كرده بوديم كه آب تيره شيرابه ها با چشمه مخلوط مي شد و به پايين دست مي ريخت. آن سوتر از پشته ها هم باز ردي از شيرابه به چشم مي خورد و البته در مسير هر جا كه ماشين ها خواسته اند چرخ بزنند، همانجا دايره اي سياه ترسيم كرده اند.براي حذف چنين مغاكي از طبيعت ايران چه بايد كرد؟ آيا خريد زباله سوز چاره كار است؟ آيا بايد به روزترين تجهيزات را از كشورهاي ديگر وارد كرد و دانش فني خود را بالا ببريم؟ مريم ميرخسروي كه سال ها روي اين موضوع تحقيق كرده و هم اكنون نيز كتابي با همين موضوع در دست ترجمه دارد، مي گويد: جديدترين تجهيزات هيچ وقت راه چاره نيست تا زماني كه ما درك درستي از حجم و نوع زباله مان نداشته باشيم. در اين سال ها بارها شاهد بوديم كه سرمايه گذاران از كشورهاي مختلف براي گفت وگو درباره رفع معضل زباله به ويژه در شهرهاي شمالي به كشورمان آمدند كه درنهايت اين سرمايه گذاري ها به سرانجام نرسيد و به واسطه مشكلات مالي اغلب اين پروژه ها متوقف شده است. به گفته او نقش شهروندان و آموزش در ايران كمتر جدي گرفته شده است. در حالي كه براساس نظر محمد طاهرزاده و توبياس ريچاردز در كتاب بازيافت كامل پسماند شهري ، هرچه تفكيك زباله در مبدا گسترده تر باشد نياز كمتري به سرمايه گذاري در تجهيزات بازيابي مواد است اما نياز بيشتري به سرمايه گذاري در چگونگي درگير كردن شهروندان در اين باره وجود دارد. دخالت موفق شهروندان موجب جمع آوري موادي با كيفيت بالاتر مي شود. در صورتي كه هدف پياده سازي طرح هاي تفكيك منابع در سيستم مديريت پسماند باشد، دخالت و مشاركت شهروندان بايد كاملا تفهيم شود. بنابراين، توجه به جنبه هاي اجتماعي و رفتاري لازم و ضروري است. در سوئد و كشورهاي پيشرفته براي رسيدن به جنبه هاي اجتماعي و رفتاري انواع پژوهش ها صورت گرفته است. به گفته ميرخسروي برمبناي كتاب بازيافت كامل پسماند شهري ، مطالعات رفتاري مقوله پيچيده اي است و قرار دادن كليه عوامل در يك چارچوب غيرممكن است، به خصوص در باب ابهاماتي كه در مورد نقش ساكنين در تفكيك منابع وجود دارد. هنگامي كه اهالي انگيزه قوي و آگاهي مناسب درباره بازيافت داشته باشند و با وجود امكانات مورد نياز در نزديكي آنها تفكيك زباله براي شان نوعي عادت شده باشد، احتمال زيادي وجود دارد كه كار تفكيك زباله به درستي انجام شود. بر اين اساس فاكتورهاي تاثيرگذار براي مشاركت در تفكيك منابع را مي توان در چند عامل خلاصه كرد: عوامل داخلي، مانند ديدگاه هاي عمومي و خصوصي، باورها و ارزش هاي شخصي، اطلاعات و اهداف رفتاري، نگرش نسبت به بازيافت، دانش محيطي، آگاهي، عواطف و مسووليت ها. عوامل خارجي، مانند امكانات، روابط عمومي، هنجارهاي فرهنگي و اجتماعي، هدف گذاري، هموار كردن موانع، عوامل اقتصادي، بازخوردها، زيرساخت ها، موسسات اجتماعي، كمپين اطلاعاتي، مشاركت در تصميم گيري ها، فضاي كافي در خانه ها و انواع خانوارها. عوامل جامعه شناختي، مانند جنسيت، سطح آموزش و درآمد.او مي افزايد: اين عوامل مورد به مورد متفاوت است. براي مثال دسترسي آسان به امكانات بازيافت براي افراد مختلف معاني متفاوتي دارد. هنگام اجراي طرح هاي جداسازي منابع در يك شهر يا بخشي از يك شهر، جهت دستيابي به يك درك بومي و اتخاذ تصميم براي يك سيستم موثر و بادوامِ تفكيك، عوامل متفاوتي بايد مورد آزمايش قرار گيرد. در ايران در مقابل عمده برنامه ها به برگزاري چند كارگاه و درنهايت راه اندازي كمپين ها خلاصه مي شود كه پس از مدتي به فراموشي سپرده مي شوند. در رامسر از زمان احداث سايت كلاكولي تاكنون 20 سال زمان طي شده است. در اين دو دهه به چه ميزان سرمايه گذاري در حوزه آموزش صورت گرفته؟ آيا صرف تعبيه سطل هاي زباله تر و خشك كافي است وقتي تفاوت ميان اين دو قسم از زباله براي برخي شهروندان همچنان ناروشن است؟ چه ميزان برنامه هاي تلويزيون استان به مقوله زباله پرداخته است؟ چند ساعت و جلسه آموزشي و براي چند نفر انجام شده؟ رسانه هاي محلي به چه ميزان به اين موضوع پرداخته اند؟ اگر تمام اين موارد در عالي ترين سطح خود بوده چطور است كه همچنان پس از 20 سال در سايت زباله كلاكولي و ساير شهرهاي شمالي منظره اي از زباله هاي درهم به چشم مي خورد؟پرفسور محمدطاهرزاده، استاد دانشگاه بوراس سوئد كه داشت، گفته است: مردم و مسوولان در استان هاي شمالي كشور در حال خودكشي دسته جمعي هستند. معضل زباله در ايران مانند يك پازل است كه از ابتدا اشتباه چيده شده و نيازمند بازنگري اساسي و برنامه ريزي درازمدت است كه با مديريت كوتاه نگر ايران امكان پذير نيست. درحالي كه با تفكيك از مبدا زباله با هزينه بسيار پايين و بدون خطر مي توان زباله ها را مانند بسياري از كشور هاي دنيا در آمل و ساير شهر هاي ايران مديريت كرد بازهم با صرف هزينه اي بسيار كار ها را از آخر و در مسير اشتباه انجام مي دهند. وقتي زباله ها تفكيك شوند آنگاه مي توان براي هر بخش راه حل مناسب و منطقي با استفاده از تكنولوژي روز دنيا انتخاب كرد. اما هم اكنون براي بازيافت اين زباله هاي درهم آميخته در هيچ كجاي دنيا تكنولوژي وجود ندارد. در حقيقت براي درمان اين غده سرطاني نخستين راهكار جلوگيري از پيشرفت آن يعني توقف دپو در اين محل است. سپس با استفاده از تكنولوژي لندفيل ماينينگ بايد اجزاي مختلف اين زباله هاي درهم آميخته از فلز تا شيشه و پلاستيك را مانند معدن كاوي استخراج و درنهايت هر يك از اين مواد را با روش مناسب از بيوگاز تا كمپوست تبديل به سرمايه كرد. اگر برنامه ريزي درازمدت داشته باشيم بعد از ساماندهي اين سايت ها براي بهبود كيفيت آب و خاكي كه 30 سال است آلوده شده اند نيز روش هايي وجود دارد كه مهم ترين آنها گياه پالايي با استفاده از گونه اي مقاوم به آلودگي هاست و البته پالايش بيولوژيك با كمك جلبك ها و باكتري هاي مناسب و حتي در مواردي پالايش شيميايي مي تواند هم خاك و هم آب آلوده را البته طي چندين دهه از آلودگي ها پاك كند. از سايت زباله بيرون مي زنيم، در گوشه اي زاغه هاي كارگران برپاست، تزيين شده با زباله ها! كارگراني كه از هر نگاه غريبه اي مي گريزند و به جنگل پناه مي برند. بر نرده هاي مستعمل دامني آويزان شده، رنگ به رنگ، همانند زباله هايي كه در زير زمين و در بر آن پشته ها تلنبار شده اند. در پايين دست جاده كلاكولي گردشگران مشغول تفريح اند، گروهي ماهي كبابي كه آب استخرهايش از آب بالادست تامين مي شود سفارش مي دهند. زني كنار جاده شالي يا رواندازي مي فروشد، در شهر هم خبري نيست، همه سر در كار خود دارند، در تلويزيون و مطبوعاتي استاني روال سابق است، از هم افزايي بين بخشي ميان ادارات و سازمان ها خبري نيست و در آن بالاها در كلاكولي زندگي از دست مي رود.