ارتباط رژیم‌های غذایی با سنگ کلیه

سلامت نیوز-*دکتر احمدرضا درستی: هنگامی که گروه های غذایی مختلف مورد مصرف انسان قرار می گیرند، پس از هضم و جذب آنها، مواد مغذی وارد جریان خون می شوند و به تمام سول های بدن می رسند. در این مسیر، برخی مواد غیرسودمند نیز ممکن است. به گزارش سلامت نیوز به نقل از زندگی آنلاین، هنگامی که گروه های غذایی مختلف مورد مصرف انسان قرار می گیرند، پس از هضم و جذب آنها، مواد مغذی وارد جریان خون می شوند و به تمام سول های بدن می رسند. در این مسیر، برخی مواد غیرسودمند نیز ممکن است از طریق سیستم جذب به مقدار کم وارد جریان خون گردند. از طرف دیگر، پس از متابولیزه شدن مواد مغذی، پسماندهایی غیرمفیدی از آنها باقی می ماند که لازم است تمام این مواد زاید از جریان خون گرفته شده و از طریق ادرار دفع گردند، لذا نقش کلیه ها در جداسازی و دفع مواد مضر خون بسیار شاخص است. هنگامی که این مواد به آرامی در کلیه جمع می شوند و به مرور به مثانه هدایت می شوند، در طی زمان ممکن است موادی در کلیه ها رسوب کند و تشکیل سنگ کلیه دهد، لذا نقش مواد غذایی مصرفی افراد و این که چه مواد زایدی از خود به جای می گذارند، می تواند در تشکیل و یا تشدید سنگ کلیه نقش آفرینی نماید. برخی از غذاها در افراد مستعد ایجاد سنگ کلیه می کنند. عوامل دیگری که بر تولید سنگ کلیه اثر می گذارند عبارتند: از وراثت، محیط، وزن بدن و دریافت مایعات. جنس سنگ کلیه سنگ های اگزالات کلسیم: این ها، شایع ترین سنگ های کلیه هستند. هنگامی که ادرار اسیدی باشد، احتمال تشکیل این نوع سنگ افزایش می یابد. سنگ های عفونی یا سنگ های استراویت: در اثر عفونت کلیه ایجاد می شوند و برای پیشگیری باید عفونت را درمان کرد و رژیم غذایی نقشی در تشکیل یا پیشگیری از آنها ندارد. سنگ های سیستئینی: بسیار نادر بوده و اغلب ناشی از یک اختلال ژنتیکی هستند که در اثر ترشح اسید آمینه سیستئین در کلیه و ادرار، تشکیل می شوند. این سنگ ها جنبه ارثی دارند و اغلب اوقات کودکان در معرض ابتلا به آن قرار دارند. روش تشخیص جنس سنگ کلیه آزمایش و تجزیه سنگ دفع شده جمع آوری ادرار ۲۴ ساعته از نظر کلسیم، اسید اوریک، اگزالات، سیستین، حجم ادرار آزمایش خون از نظر بررسی کلسیم، اسید اوریک، PTH این آزمایشات باید توسط ارولوژیست مورد تفسیر قرار گیرد. اهمیت شناسائی نوع سنگ کلیه در افراد شناسایی نوع سنگ کلیه کمک می کند که فرد متوجه شود چه تغییری باید در رژیم غذایی اش ایجاد شود. به عنوان مثال محدود کردن اگزالات در رژیم غذایی ممکن است در پیشگیری از تشکیل سنگ های اگزالات کلسیمی مؤثر باشد؛ ولی تاثیری در پیشگیری از سنگ های اسید اوریکی ندارد. برخی از توصیه های تغذیه ای ممکن است برای انواع سنگ های کلیه کاربرد داشته باشند؛ ولی نکته مهم این است که دریافت آب به مقدار کافی، در کاهش تشکیل تمام انواع سنگ های کلیه نقش دارد. میزان آب نوشیدنی مورد نیاز جهت جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه حدود ۳ لیتر آب در روز است. میزان آب باید به قدری باشد که ادرار کاملاً شفاف باشد. توصیه می شود قبل از خواب، آب کافی مصرف شود تا فرد ناچارا یک نوبت نیز جهت ادرار از خواب بلند شود. درمان تغذیه ای در سنگ های اگزالات کلسیم اولین و مهم ترین جزء درمان تغذیه ای این بیماران، مصرف فراوان آب است. برخلاف گذشته که میزان کلسیم مصرفی کاهش داده می شد، لازم است این بیماران روزانه بیش از ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم مصرف کنند که از منابع خوب کلسیم از قبیل شیر کم چرب، ماست، پنیر و کلم بروکلی بدست آید. درحقیقت مصرف رژیم غذایی حاوی کلسیم خیلی کم، سبب دفع ادراری اگزالات می شود که در افراد مستعد، احتمال بروز سنگ کلیه را افزایش می دهد. با مصرف کلسیم فراوان، کلسیم بیشتری در روده در دسترس است، که با اگزالات ترکیب شده و آن را به صورت غیر محلول درمی آورد که بدین طریق اگزالات از روده جذب نمی شود و در نتیجه، مقدارش در ادرار کاهش می یابد و خطر سنگ سازی کم می شود. کاهش اگزالات رژیم غذایی به خصوص گروه های مواد غذایی غنی از اگزالات شامل (اسفناج، ریواس، چغندر، کرفس، تره فرنگی، جعفری، گوجه فرنگی، بادمجان، فلفل سبز و هویج)، (توت فرنگی، آلبالو، آلو، کشمش، تمشک)، (جوانه گندم و سبوس گندم)، (چای و قهوه)، آجیل (بادام، بادام زمینی، بادام هندی، گردو، پسته و تخمه ها)، شکلات و کولاها. مصرف محدود تا متوسط پروتئین حیوانی می تواند سبب کاهش دفع کلسیم شود، لذا مصرف گوشت گوساله، مرغ، تخم مرغ، ماهی، صدف، شیر، پنیر و لبنیات فقط حد رفع نیاز باشد و از زیاده روی پرهیز شود، البته با اینکه محدود کردن میزان پروتئین حیوانی دریافتی باید وجود داشته باشد، اما هنوز باید مطمئن بود که به اندازه کافی پروتئین دریافت می شود. بهتر است مقدار کمی از گوشت و پروتئین حیوانی با لوبیا، نخود خشک، عدس، سویا و محصولات سویا (از قبیل شیر و پنیر و کره سویا) خورده شوند. پروتئین موجود در حبوبات بر پایه گیاهی هستند که هضم مناسبی دارند و آثار سوء آنها بر کلیه کمتر است. مصرف زیاد نمک سبب افزایش دفع ادراری کلسیم می شود؛ لذا کاهش مصرف سدیم و نمک توصیه می شود. سدیم در بسیاری از غذاهای کنسروی، بسته بندی شده و فست فودها وجود دارد. همچنین در بسیاری از ادویه جات، چاشنی ها، جوش شیرین و گوشت نیز وجود دارد. اکثر آمریکایی ها سدیم زیادی مصرف می کنند. بزرگسالان باید کم تر از 2300 میلی گرم در روز سدیم مصرف کنند. یک قاشق چای خوری نمک سفره 2.325 میلی گرم سدیم دارد. از آنجا که رابطه دریافت پتاسیم ناکافی در تشکیل سنگ های کلیه از طریق افزایش دفع کلسیم ادراری نشان داده شده است، لذا توصیه می شود این افراد پتاسیم بیشتری دریافت کنند. کربوهیدرات های ساده (قند، شکر و شیرینی ها)، دفع کلسیم و اگزالات را افزایش می دهند که این خود احتمال سنگ سازی را افزایش می دهد. مصرف مکمل ویتامین C به مدت طولانی خطر ایجاد سنگ و تشدید آن را ایجاد می کند. در صورت نیاز به این مکمل، باید با متخصص تغذیه برای تعیین میزان مصرف مشورت شود. آیا مصرف لبنیات در سنگ کلیه مضر است؟ مصرف رژیم غذایی حاوی کلسیم خیلی کم، سبب دفع ادراری اگزالات می شود که در افراد مستعد، احتمال بروز سنگ کلیه را افزایش می دهد. با مصرف کلسیم فراوان، کلسیم بیشتری در روده در دسترس است، که با اگزالات ترکیب و آن را به صورت غیر محلول درمی آورد که بدین طریق اگزالات از روده جذب نمی شود، بنابراین مصرف لبنیات به میزان متوسط (۲ لیوان شیر یا ماست، و گاهی یک تکه ۳۰ گرمی پنیر) و مخصوصاً همراه غذا، توصیه می شود. آیا خوردن قرص کلسیم باعث سنگ سازی کلیه می شود؟ قرص کلسیم که مخصوصاً خانم ها جهت پوکی استخوان استفاده می کنند، اگر همراه مصرف غذا باشد معمولاً مشکلی ایجاد نمی کند. به طور کلی بهتر است قرص کلسیم سیترات استفاده شود تا مانع تشکیل سنگ کلیه شود. به طور ایده آل، به دست آوردن کلسیم از مواد غذایی مهم است؛ چون برخی از مطالعات مصرف مکمل های کلسیم را با سنگ کلیه مرتبط می دانند. درمان تغذیه ای در سنگ کلیه اسید اوریک بیماران مبتلا به سنگ های اسید اوریکی باید آب زیادی مصرف کنند و لازم است با داشتن رژیم غذایی با باقیمانده قلیایی، PH ادرار آنها افزایش یابد و به ۵/۶ -۶ برسد. در صورتی که افزایش اسید اوریک شدید باشد، مصرف منابع غذایی حاوی پورین از جمله گوشت ها، عصاره گوشت، حبوبات و سایر منابع باید کاهش یابد. خوردنی و نخوردنی های تغذیه سنگ کلیه اسید اوریکی همانگونه که در قبل هم ذکر شد، با اینکه مناسب است میزان پروتئین حیوانی دریافتی محدود باشد، اما هنوز باید مطمئن بود که پروتئین به اندازه نیاز مصرف می شود، بنابراین بهتر است بخشی از انواع گوشت و پروتئین حیوانی مصرفی با برخی از خوراکی های گیاهی که پروتئین زیادی دارند، تعویض گردند. کاهش وزن یکی از راهکارهای مناسب برای کاهش خطر تولید سنگ های کلیه و به ویژه نوع اسید اوریکی است. تحقیقات نشان می دهد اضافه وزن و چاقی احتمال ابتلا به سنگ کلیه بالاخص سنگ های اسید اوریکی را افزایش می دهد. از طرفی رژیم های سختی که به سرعت باعث لاغری می شوند و از نظر مواد کربوهیدراتی محدود هستند بیشتر از سایر رژیم های غذایی ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهند و باید از چنین رژیم های غذایی بالاخص برای زمانی طولانی اجتناب شود. مطالعات متعدد نشان می دهد که رژیم غذایی مدیترانه ای (DASH) که به منظور کاهش فشار خون توصیه می شود، ریسک ابتلا به سنگ کلیه را نیز کاهش می دهد و برای افراد در معرض خطر سنگ کلیه، مناسب تر است. این رژیم سرشار از محصولات لبنی کم چرب، میوه ها و سبزیجات می باشد و از نظر پروتئین حیوانی محدود است. * متخصص تغذیه و رژیم درمانی