آيا جاده بجستان به بشرويه يوز آسيايي را تهديد مي‌كند؟

سلامت نیوز:طي روزهاي گذشته، تصميم اداره كل راه و شهرسازي استان خراسان جنوبي مبني بر احداث جاده اي چهار بانده در محور بشرويه به بجستان به سرعت در صدر اخبار محيط زيست قرار گرفت و واكنش هاي مختلفي را هم به دنبال داشت. به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،از آنجايي كه پروژه هاي حمل و نقل اعم از فرودگاه، راه آهن، جاده ها و راه هاي آبي جزو پروژه هايي هستند كه ممكن است اثرات مشخص و ناسازگار زيست محيطي داشته باشند لذا معمولا نياز به تهيه گزارش ارزيابي زيست محيطي دارند. اين نكته را هم نبايد فراموش كرد كه پروژه هاي خطي مانند جاده ها احتمال تاثيرگذاري تخريبي بيشتري بر منابع محيط زيست دارند، چنانچه يك جاده مي تواند بر حيات وحش خشكي، اثرات احتمالي ناسازگار بلندمدت و برگشت ناپذير داشته باشد. ازجمله اثرات منفي مهم اين پروژه ها مي توان به كاهش زيستگاه و تكه تكه شدن، توزيع گونه ها خارج از نواحي ساخته شده، مرگ و مير مستقيم در جاده، آلودگي و برخي ديگر اثرات بر محيط فيزيكي و شيميايي اشاره كرد. معمولا گزارشات ارزيابي پروژه هايي از اين دست در دسترس عموم قرار مي گيرد و به همين منظور روزنامه اعتماد موضوع را از دفتر مديركل حفاظت محيط زيست خراسان جنوبي و دفتر ارزيابي سازمان حفاظت محيط زيست پيگيري كرد. حسن اكبري، مديركل حفاظت محيط زيست خراسان جنوبي گفت: وقتي بناست كه يك جاده در داخل منطقه حفاظت شده سازمان محيط زيست احداث شود، اولين قدم اين است كه دستگاه متولي يعني راه و شهرسازي موضوع را از سازمان محيط زيست درخواست كند. مشاور فني راه و شهرسازي در اين درخواست گزينه اي را كه از نظر فني و اقتصادي بهينه است، به عنوان گزينه موردنظر از محيط زيست استعلام مي كند. محيط زيست هم ابتدا وضعيت قانوني و فني خود را چك مي كند و اگر بنا باشد كه مجوز بدهد، آن گاه درخواست ارايه گزارش ارزيابي اثرات زيست محيطي مي كند. گزارش ارزيابي اثرات زيست محيطي ممكن است كه گزينه پيشنهادي را با يكسري شرايط تاييد و ممكن است كه حتي آن را در كل رد كند. جاده بشرويه به بجستان اصلا به اين مرحله نرسيده و فقط از طريق راه و شهرسازي طرح موضوع شده است. سازمان محيط زيست هم اعلام نظر در مورد امور جاده از مناطق را به استان ها واگذار نكرده و اين مهم دراختيار دفتر زيستگاه ها است، براساس بررسي كه دفتر زيستگاه ها انجام داده، با اين طرح به دليل عبور از دو منطقه مخالفت شده. آيا واقعا كريدور يوزها در خطر است؟ به گزارش ايسنا، انجمن يوزپلنگ ايراني با ارسال نامه اي به دفتر زيستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محيط زيست تاكيد كرده كه دو منطقه حفاظت شده افتخاري در استان خراسان رضوي و منطقه حفاظت شده مظفري در استان خراسان جنوبي، هسته مركزي كريدور احتمالي تردد يوزپلنگ هاي يزد و خراسان جنوبي و يوزهاي سمنان و خراسان رضوي هستند و اخيرا نيز رد و نمايه يوزپلنگ در منطقه حفاظت شده مرزي خواف ثبت شده كه نشان دهنده حركت اين گونه از زيستگاه هاي اصلي در مركز به سوي زيستگاه هاي شرق كشور است. اما مديركل حفاظت محيط زيست خراسان جنوبي مي گويد: اين واقعيت را نمي توان منكر شد كه در دهه ۸۰ كه وضعيت يوز نسبت به الان بهتر بود، عمده مشاهدات يوز در حوزه ايران مركزي و شرق كشور در پناهگاه حيات وحش نايبندان طبس و مناطق غرب آن كه در حوزه استان يزد واقع شده اند، اتفاق مي افتاد. اما طي دو دهه گذشته، در منطقه حفاظت شده مظفري و افتخاري هيچ گونه مستنداتي از حضور يوز مشاهده نشده، ضمن اينكه حتي آثار قطعي حضور گونه را هم در اختيار نداريم. در شرايط فعلي در نايبندان هم كه زيستگاه خوب يوزپلنگ است، متاسفانه تنها چند قلاده يوز نر ديده شده و هيچ يوز ماده اي ثبت نشده است. خيلي از صحبت هايي كه تا الان در مورد يوز در اين دو منطقه اعلام شده، وجاهت علمي و فني ندارد. حسن اكبري در عين حال اظهارنظر انجمن يوزپلنگ ايراني را در اين مورد قبول ندارد و مي گويد: من از سال ها پيش كه در استان يزد خدمت مي كردم، پيگير وضعيت يوز بوده ام و منكر كارهاي خوب انجمن يوزپلنگ ايراني هم نيستم اما واقعيت اين است كه ما نبايد بدون بازديد و بررسي ميداني و صرفا براساس يكسري نقشه ها و مدلسازي هاي بدون كنترل ميداني اظهارنظرهايي كنيم كه نتوانيم از آنها دفاع كنيم. قطعا در زمان هاي دور يوز قلمروهايي گسترده داشته اما الان در حوزه ايران مركزي كه نايبندان و مناطق يزد در آن واقع شده، سال هاست يوز ماده اي ديده نشده بنابراين هسته مركزي زيستگاه همين الان زير سوال رفته ديگر چه برسد به كريدورها. در مناطقي مثل منطقه مظفري كه از آنها به عنوان كريدور ياد مي شود هم وضعيت با چيزي كه عنوان شده، خيلي فرق دارد. ضمن اينكه وقتي به سوابق برمي گرديم، حداقل طي ۲۰ سال اخير بايد مشاهداتي وجود داشته باشد كه بتوانيم ادعا كنيم اين منطقه خاص كريدور يوز است اما طي ۲۰ سال گذشته ما در منطقه مظفري مشاهداتي از يوز نداشته ايم بنابراين نمي توان با اين قطعيت صحبت كرد. در سال ۲۰۱۷ ميلادي مقاله اي با عنوان تركيب برازندگي محيط و منظر و ارتباط زيستگاهي به منظور حفاظت از آخرين جمعيت بازمانده يوزپلنگ آسيايي توسط انتشارات وايلي (Wiley) منتشر شد كه در آن محسن احمدي و همكارانش هسته هاي مركزي زيستگاه هاي يوز و كريدورهاي ارتباطي بين زيستگاه هاي شمالي و جنوبي را معرفي كردند. در اين مقاله ضمنا به مناطق زيستگاهي مناسبي اشاره شده كه حفاظت و اتخاذ شيوه مديريت سازگار در آنها مي تواند براي يوز موثر واقع شود. نويسندگان اين مقاله وسعت زيستگاه هاي اصلي يوز را در حدود ۴۹.۱۴۴.۵ كيلومتر مربع يعني تقريبا ۶.۳درصد از دشت مركزي تخمين زده اند. آنها در ضمن اشاره مي كنند كه ارتباط ميان لكه هاي جمعيت هاي شمالي و جنوبي يوز در نتيجه برازندگي پايين محيط و منظر بين آنها محدود است اما اين احتمال هم هست كه بتوان از طريق راه باريكه ها و كريدورها به جابه جايي يوزها كمك كرد. براساس نقشه اي كه در اين مقاله ارايه شده، ۶ هسته مركزي براي يوز مطرح است كه از ميان آنها توران و نايبندان طبس به جاده مورد اشاره نزديك تر هستند اما براساس همين مقاله هم منطقه حفاظت شده مظفري و افتخاري كه از آنها به عنوان ميان گذرهاي موقت پيشنهادي در حدفاصل هسته هاي مركزي ياد شده، جزو نقاطي نيستند كه حضور يوز در آنها مستند شده باشد. ارزش زيستگاهي دو منطقه حفاظت شده مظفري و افتخاري حسن اكبري، مديركل حفاظت محيط زيست خراسان جنوبي مي گويد: عدم مشاهده يوز در مناطق حفاظت شده مظفري و افتخاري به اين معنا نيست كه اين مناطق ارزش زيستگاهي ندارند. موضوع جاده اين است كه اگر زده شود، برخي شهرستان ها از مسير جاده مشهد حذف مي شوند و بالطبع رونق اقتصادي به واسطه جاده از آنها گرفته مي شود. بشرويه از اين جاده ذي نفع است در حالي كه الان ماشين هاي غرب مثل كهگيلويه، بوشهر و يزد كمتر از بشرويه عبور مي كنند و اين مساله روي مسائل محيط زيست سايه انداخته اما حتي اگر اين موضوع هم نبود وقتي كه يك جاده دو منطقه حفاظت شده محيط زيست را قطع مي كند، محيط زيست طبيعتا مخالفت مي كرد. ما در دو منطقه حفاظت شده افتخاري و مظفري گونه هايي داريم كه ارزش حفاظتي آنها كمتر از يوزپلنگ نيست و ما بايد مواضع محيط زيست را جدي بگيريم و از آنها حفاظت كنيم اما ربط دادن حفاظت از مناطق مظفري و افتخاري به گونه يوز يك جورهايي ظلم در حق يوز است. او به كمبودهاي اين دو منطقه اشاره كرده و مي گويد: مهم ترين مشكل ما در مناطق حفاظت شده در حال حاضر بحث نيرو است مخصوصا در استان خراسان جنوبي كه عمر چنداني هم از ارتقاي آن به استان نمي گذرد. زماني كه مناطق حفاظت شده در اين استان انتخاب شده، دولت در شرايطي خاص قرار داشته لذا اجازه استخدام تا همين سال پيش هم به آن شكل كه بايد داده نشده و طبيعي است كه استان نتوانسته ظرفيت نيرويي خود را تامين كند و در حال حاضر در كل استان از حدود ۴۰۰ رديف پستي، ۸۰ رديف پستي اشغال شده داريم يعني با يك چهارم ظرفيت كار مي كنيم. طبيعي است كه وقتي تعداد نيرو بسيار اندك و وسعت مناطق بسيار زياد باشد، كار سخت مي شود. اكبري در بخش ديگري از سخنانش مي گويد: وسعت استان، كويري بودن مناطق حفاظت شده، دشواري گشت و كنترل به دليل امكانات ضعيف حمل و نقل و ترابري همه از جمله موانع پيش روي ما در محيط زيست هستند. خودروهايي كه الان براي حفاظت از مناطق تحت مديريت سازمان محيط زيست داريم، هم از نظر تعداد محدود هستند و هم به لحاظ فرسودگي وضعيت خوبي ندارند. ناوگان خودرويي استان در حال حاضر خيلي ضعيف است و سال هاي سال است كه استان اعتبار كافي ندارد كه محيط زيست يگان خود را تجهيز كند. در نتيجه با ناوگان فرسوده اي مواجه هستيم كه نمي تواند از طبيعت آن طور كه بايد حفاظت كند. درست است كه در حوزه تقويت منابع آبي (ساخت آب انبار و آبشخور) كارهاي خوبي انجام شده اما از نظر پاسگاه و محيط باني همچنان مشكل وجود دارد. البته سال قبل و امسال سهميه اي براي استخدامي سازمان محيط زيست لحاظ شده كه اميدواريم بتوانيم جبران كمبودها را بكنيم و از حيات وحش و طبيعت آن طور كه شايسته است، حفاظت كنيم. عدم مشاهده يوز در مناطق حفاظت شده مظفري و افتخاري به اين معنا نيست كه اين مناطق ارزش زيستگاهي ندارند. موضوع جاده اين است كه اگر زده شود، برخي شهرستان ها از مسير جاده مشهد حذف مي شوند و بالطبع رونق اقتصادي به واسطه جاده از آنها گرفته مي شود. بشرويه از اين جاده ذي نفع است در حالي كه الان ماشين هاي غرب مثل كهگيلويه، بوشهر و يزد كمتر از بشرويه عبور مي كنند و اين مساله روي مسائل محيط زيست سايه انداخته اما حتي اگر اين موضوع هم نبود وقتي كه يك جاده دو منطقه حفاظت شده محيط زيست را قطع مي كند، محيط زيست طبيعتا مخالفت مي كرد.