موج جدید بازماندگی از تحصیل

سلامت نیوز:نیره، نگین، عاطفه و سمیرا امسال از مدرسه جاماندند. نازنین و ملیحه نامزد کردند و امیرمحمد، دوقلوهای فاطمه و ایلیا، رفتند سر ساختمان برای کارگری. به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری ، پانزدهم شهریور امسال، بچه های خیلی از مناطق محروم، جایشان پشت نیمکت های مدرسه خالی ماند. صبح نخستین روز یا در خانه شوهر بودند به خانه داری یا در ساختمان نیمه کاره ای آجر بالا می انداختند یا کمی آن طرف تر در دل کوره ها خشت می زدند؛ هزار خشت، 12هزار تومان. فقط هم اینها نیست، مادران، چادر به سر، زیر تیغ آفتاب، در مسیر فرمانداری به دفتر کفالت، از دفتر کفالت به آموزش و پرورش منطقه، از آنجا به اتاق مدیر مدرسه، با جواب های سربالا و نمی دانم و نمی شود و ظرفیت نداریم، هر بار بیشتر خمیده شدند. خانواده ها تابستان امسال، بیشتر از هر سالی برای گرفتن برگه حمایت تحصیلی و مجوز نام نویسی در مدرسه مشقت دیدند. نزدیک به 20روز گذشته و نام بسیاری از این دانش آموزان در فهرست بازمانده های از تحصیل نشست. فقر و سختی معیشت، دایره کودکان کار و بازمانده از تحصیل را بزرگ تر کرد؛ کودکانی که نه تبلت دارند، نه موبایل و نه حتی تلویزیون. آموزش برای آنها، دور است؛ خیلی دور. زخم ناسور ملک آباد برای خیلی از بچه هایی که باید امسال مدرسه می رفتند، برگه حمایت تحصیلی صادر نشد. آمار ترک تحصیل در این منطقه بالا رفته و این کودکان در سکوتی آزار دهنده در حال حذف از چرخه تحصیل هستند. تعدادی از بچه های ایرانی به دلیل مشکلات اقتصادی و اعتیاد شدید خانواده از تحصیل جاماندند و حالا کارگران کوچک کارگاه هایی شده اند که غیرقانونی از آنها کار می کشند. خانواده ها پول خرید شارژ اینترنت ندارند؛ چه رسد به خرید گوشی و تبلت. درحالی که مدرسه شان اخیرا به دلیل شیوع کرونا تعطیل شد و استفاده از آموزش مجازی اجباری شده. زخم ملک آباد ناسور است. کوچه ها، خیابان ها و خانه ها تصویر زندگی های توسری خورده ای است که محرومیت مثل بختک بر سر مردمش سایه انداخته. تا قبل از تصویب طرح فرمان، مدارس خودگردان بچه های مهاجر را پناه می دادند و بعد از آن از سال 94با حکم فرمان، مجوز تحصیل این کودکان حتی غیرقانونی شان صادر شد. رهبری بهار همان سال اعلام کردند مدارس موظف به ثبت نام این کودکانند. امسال اما دفاتر کفالت اداره اتباع و فرمانداری ها همکاری نکردند و مدیران مدارس با ترش رویی همراه شدند. جاده زندان قرل حصار، در دامان ملک آباد نشسته. تا چند سال پیش مسئولان استانداری، در حد یک روستا می دیدنش و حالا در تقسیمات جغرافیایی شهر شده؛ امکانات اما هنوز روستایی است. شهر جدید مدرسه کم دارد؛ 2 مدرسه دخترانه و 2مدرسه پسرانه برای تمام مقاطع. کمی دورتر در سلطان آباد، مدرسه روستایی، دختران و پسران را با هم سر کلاس ها می نشاند و تا ششم ابتدایی هم بیشتر نیست. مدارس حتی جوابگوی کودکان بومی نیست؛ چه رسد به لشکر آدم هایی که در یکی، دو سال اخیر، زندگی شان را جمع کردند در وانتی و راندند به سمت ملک آباد. ملک آباد در دل شهرستان ساوجبلاغ نشسته و دیگر جایی برای این همه جمعیت ندارد. مدارس پر است و بچه های افغان و بچه های ایرانی که شناسنامه ندارند یا دارند و بی پولند را، میزبان نیست. رنج معاش، خانواده ها را به این شهر که حاشیه است کشانده. آن کس که پول اجاره نداشت و ساکن تهران بود، به کرج مهاجرت کرد، آن که کرج بود و بی پول شد به حاشیه کشیده شد و مستأجر حاشیه، کوله اش را بست برای زندگی در حاشیه شهری دیگر. ملیحه میرجعفری که مسئول خانه علم جمعیت امام علی(ع) ملک آباد است، می گوید: جمعیت زیادشده، اما مدارس همان تعداد ماندند. شماری از کودکانی که پارسال دانش آموز بودند، امسال سر کلاس نرفتند. تعداد کودکان کار بالا رفته، دختران عروس شدند و مابقی خانه نشین. مددکاران این منطقه می گویند با ادامه این روند احتمال ترک تحصیل به 90درصد هم می رسد. قصه شوربختی آموزش کودکان را تنها خانواده های مهاجر روایت نمی کنند؛ گرانی و شدت آسیب ها، مدارک نصف و نیمه هویتی و بی سوادی، کودکان ایرانی را هم در دایره بازماندگی از تحصیل قرار داده؛ مثل ژاله، مادر 3کودک کلاس پنجمی و سومی. خانه گوشی هوشمند ندارد. آنها یک موبایل فکسنی دارند که دست مادر است. تلویزیون آنتن ندارد و بچه ها برنامه آموزشی را از آنجا هم نمی توانند ببینند. چشمان التماسگر مادر به دهان مسئول کارگاه خیاطی خیره مانده تا شاید راضی به کار او شود. یک ماه پیش کرونا گرفته و 2هفته ای است که دستش به خاطر سقوط ناگهانی از نردبان، علیل شده و 2دندان جلویی اش شکسته. شوهر، بوکسور معتاد شده ای است که نگهبانی می کند. ماهی یک میلیون تومان درآمد دارد و به همان اندازه قسط می دهد. بچه ها هر شب در دامان مادر با بوی برنج و پیاز سرخ شده همسایه می خوابند و حسرت می کشند. غبطه پسرش مصطفی به همکلاسی هایش تمامی ندارد. آنها گوشی دارند و او ندارد. معلم مجبور کرده درس ها را از برنامه شاد یاد بگیرند و او ناشاد است.مهتاب، اهل جنوب کرمان است. شوهر که کرد، بارش را بست به سیستان و بلوچستان. بی پولی فشار آورد و آنها را کشاند به حاشیه کرج و ساوجبلاغ. 3کودک دارد، 13، 10و 6ساله. 2دانش آموزش همزمان باید آنلاین شوند و وسیله ای برای آنلاین شدن ندارند. مدرسه تعطیل است و بچه ها بی تاب درس ها. پول کتاب ها را هم نداشت. انگشتری هم ندارد تا مثل مادر راضیه، بفروشد و گوشی بخرد. هنوز جمله مدیر مدرسه در گوش مهتاب پیچ و تاب می خورد: به ما مربوط نیست، باید گوشی داشته باشد. و حالا دسته سنگین اتوی کارگاه خیاطی را محکم گرفته و چین های لباس را باز می کند و چین های روی پیشانی اش گره بیشتری می خورند. مددکار جمعیت امام علی، سمیرا را خوب خاطرش است که چطور برای ثبت نامش در مدرسه التماس می کردند. او می گوید نسل جدیدی از افراد بی سواد و بازمانده از تحصیل در حال متولد شدن است؛ کودکانی که کلاس های درسشان سر چهارراه ها و کارگاه ها برپا می شود.دیوارهای بلند زندان قزل حصار، بر خانه های ملک آباد سایه انداخته. بخشی از ساکنان، خانواده همین زندانیان هستند که از شهری دورتر از کرمانشاه و بیجار و ایلام و... آمده اند تا کنار زندانی شان باشند و یک روز در هفته به ملاقات بروند. شرایط این خانواده ها فرق چندانی با بقیه ندارد. پدر، برادر و همسرشان زندانی است و خودشان در مهدی آباد، سلطان آباد و چهارباغ ساکنند.فرشته بختیاری، معاون آموزش جمعیت است و می گوید: کودکان ملک آباد و روستاهای اطراف مثل سلطان آباد و عرب آباد و... نزدیک 100کودک می شوند که از طرف جمعیت حمایت می شوند.50نفر از این کودکان، بازمانده های از تحصیل در سال های قبل بودند و 50نفر در کلاس های کمک آموزشی شرکت می کردند. امسال تعدادشان دو، سه برابر شده. بچه هایی هستند که به هر دلیل مدرسه نرفته اند؛ مثل بزرگی سن یا نداشتن برگه از دفتر کفالت، یا ایرانی هستند و برایشان شناسنامه نگرفته اند؛ مثل مرتضی که پدر و مادرش فوت کرده اند و خاله بزرگ، برایش شناسنامه نگرفته یا شناسنامه برای گرو مواد مخدر رفته و در دست نیست. ممکن است بلوچ باشند که سال هاست در ایران زندگی می کنند؛ بدون هویت. به گفته او، کودک که از آموزش دور می شود، برگرداندنش به مدرسه سخت می شود؛ به ویژه زمانی که ازدواج می کند یا مشغول به کار می شود؛ یا شوهر اجازه تحصیل نمی دهد یا نانی که برای خانه می برد. سال ها برای برگرداندن این کودکان به مدرسه و چرخه آموزش تلاش شد و حالا با فشارهای اقتصادی و حمایت نکردن آموزش و پرورش، تمام رشته ها پنبه شد. به همه اینها ماجرای آموزش از راه دور و دردسرهایش را هم باید اضافه کرد. آموزش و پرورش باید برای تمام دانش آموزان تبلت دانش آموزی بخرد. یک خانواده چند گوشی می تواند در خانه داشته باشد؟ آن هم خانواده های روستایی و مناطق حاشیه و مهاجر که حداقل 4، 5فرزند دارند. آموزش و پرورش می گوید سیم کارت دانش آموزی می دهیم با 4گیگ اینترنت رایگان. بعدش را چه کنند؟ آنهایی که کلاس پنجم و ششم بودند، از چرخه خارج شدند. قبلا 2نفر کار می کردند پول زندگی و اجاره درمی آمد. حالا هر 5نفر باید کار کنند. اجاره های 300تومانی با 5میلیون شده 20میلیون با 600هزار تومان. الان همه دنبال سرایداری اند؛ سرایداری با اتاقی که در آن بمانند. در ماه های گذشته ملک آباد اتفاق جدیدی دیده؛ خانواده هایی هستند که با هم ادغام شده اند؛ همخانه اند. مرکز افکارسنجی ایسپا، 2روز پیش اعلام کرد، براساس نظرسنجی که اخیرا انجام داده بیشتر از 20درصد از دانش آموزان، موبایل، تبلت و اینترنت ندارند و بچه های ملک آباد در گروه همین 20درصدند.در کلاس پنجم مدرسه افراسیابی مرضیه و یک نفر دیگر موبایل ندارند. مرضیه 11ساله، روزهای فرد می رود و خواهر بزرگ ترش نسترن، روزهای زوج. آنها روزهای نرفته به مدرسه را باید از راه دور آموزش ببینند و راه دسترسی به وسایل الکترونیکی برایشان بسیار دور است. تلویزیون خانه آنتن ندارد و برنامه شاد را از همانجا هم نمی توانند دنبال کنند. قطره اشکی در ته چشمان اقیانوسی مرضیه جوش می خورد، نگاهش حسرت دارد: موبایل نباشد از درس ها عقب می مانیم. از خود گوشی امتحان می گیرند. چه کار کنیم؟ مادر نشسته روی سکوی ساختمان در حال ساخت جمعیت امام علی(ع) و منتظر است چاره ای شود. پسرش امسال، باید کلاس اولی می شد و نشد. برگه حمایت تحصیلی به او ندادند. گفتند ظرفیت پر شده. افسوس کهنه ای در میان خط های صورت مادر نشسته، غصه چه را بخورد؟ بی پولی، اعتیاد همسر یا بازماندگی کودکش از درس و رنج و تحقیر دخترانش در عقب ماندن از همکلاسی هایشان.هر کس از سرشماری 2سال پیش اداره اتباع جاماند، امسال نتوانست برگه دفتر کفالت را بگیرد و از تحصیل جا ماند. به همه اینها شهریه های اجباری را هم باید اضافه کرد. حنانه نوایی، مسئول ثبت نام دانش آموزان جمعیت امام علی(ع) ملک آباد می گوید: مدیر مدرسه ثبت نام را مشروط به پرداخت شهریه 300، 400هزار تومانی کرده. اسمش کمک به مدرسه است، اما اگر کسی ندهد، با او رفتار خوبی نمی شود و کارنامه اش گرو می ماند. از آن طرف هم بچه ها را مجبور کرده اند 180هزار تومان برای خرید روپوش مدرسه بدهند، آموزش آنلاین روپوش می خواهد چه کار؟ خانواده این کودکان به مویی بندند تا جلوی مدرسه رفتن بچه هایشان را بگیرند. این هزینه ها آنها را برای ترک تحصیل فرزندانشان مصمم تر می کند. بچه ها سرم را خورده اند بس که گفتند مدرسه مدرسه. چکارشان کنم. همین را می بینی سیزده سالش است، در پاسپورت به اشتباهی نوشته20سال. خواهرش از خودش کوچک تر است در پاسپورت بزرگتر. اینها را چطور در مدرسه ثبت نام کنم؟ نصرالله، تا پارسال برای نام نویسی دو فرزندش هر ماه، پول به مدرسه می داد؛ 100 هزار تومان، 200 هزار تومان. 12 ماه سال با این باج گیری ها ایلیا چهار کلاس سواددار شد. امسال اما از کلاس چهارم جا ماند. خواهرش زینب هم شانسی نداشت. امسال باید پشت نیمکت های کلاس پنجم می نشست که مثل برادرش گرفتار شد. پدر از دو سالگی، ایران زندگی کرده و بی سواد است. حالا هر روز قزوین می رود به کارگری و حاضر است دوباره پول بدهد برای تحصیل فرزندانش. خانه آنها در میان تلی از خاک و خل کوره های فرون آباد پاکدشت است، کوچه سه خانه رو به گودالی بزرگ و عمیق دارد که کافی است پایی بر لبه آن بلغزد. فاطمه و هفت فرزندش، چند متر آن طرف تر خانه دارند. بعد از ظهر آخرین روزهای تابستان، پدر شیشه کشیده، گوشه خانه لم داده و مادر که در تقلا برای دست و پا کردن خرده نانی برای هفت فرزندش است، از خشت زنی بازگشته. صاحب کار، آخر هر سال به او پول می دهد و نمی داند قرار است چطور با او حساب کند. حسن و حسین، دوقلوهایش، دیگر مدرسه نمی روند. رفته اند برای کارگری که لقمه نانی برای خانواده 9نفره شان جور کنند. آنها هم امسال در فهرست بازمانده های تحصیل نشستند.از خانه تا مدرسه، یک ساعت و نیم راه است، زهرا و دو خواهرش، هر روز باید مسافت زیادی را از خانه شان در فرون آباد پیاده بروند تا برسند به مدرسه. آنها که موبایل دارند می توانند در خانه بمانند و از برنامه شاد درس ها را دنبال کنند، زهرا و چهار خواهرش اما جز یک موبایل قدیمی که به زحمت شماره می گیرد، وسیله ارتباطی دیگری ندارند. همین هم شده تا هر روز پشت نیمکت های کلاس 25نفره شان بنشینند. زهرا کهرام، مسئول خانه علم جمعیت امام علی(ع) در پاکدشت است و امسال با موارد عجیبی از ترک تحصیل کودکان این منطقه مواجه شده. بچه های حاشیه فرون آباد که قبلا روستا بوده، شرایط تلخ تری دارند. مدیران و معلمان همراه نیستند و درد این کودکان را نمی شنوند. در این مدت تنها پول 3 تبلت برای این دانش آموزان جور شده. تعدادی موبایل و تبلت دست دوم را هم خیران آورده اند. اما مشکل یکی دو تا نیست. فقر، خانواده ها را ناگزیر کرده تا کودکانشان را به کارگاه ها و کوره ها بفرستند. دختران چند کلاس که درس می خوانند، نامزد می شوند و راه رفته مادرشان را ادامه می دهند. خانواده های مهاجر کودکانشان را با چند سال تأخیر راهی مدرسه می کنند که مدرسه آنها را پس می فرستد.در همسایگی گاوداری پول نداشتیم. اگر داشتیم لیلا امسال کنکور داده و سر کلاس دانشگاه نشسته بود. دستمان خالی است. کمک خرج می خواهیم. درسش که تمام شد فرستادیمش کارخانه عروسک سازی . آخرین شنبه تابستان، نخستین روز کار لیلا بود. از خانه شان در شهرک تکنوشیر فیلستان پاکدشت تا کارخانه عروسک سازی حاشیه پاکدشت، دو ساعتی راه است و پدر هر روز او و عروس خانواده را می برد و عصرها بر می گرداند. جاده تاریک، خاکی و خطرناک است. از میان نرده های کشیده میان شهرک و گاوداری، گاوهای سفید با خال های بزرگ مشکی، سر تکان می دهند. پدر لیلا، یکی از کارکنان گاوداری است، انگشتانش از 11 سال شیردوشی رمقی ندارد. تا همین چهار، پنج سال پیش، مادر نظافتچی گاوداری بود، حالا هم تعدادی از زنان همسایه کمک خرج همسرانشان اند. دو طرف کوچه شهرک، زنان نشسته اند به سبزی پاک کردن. صدای بازیگوشی بچه های محل تا پلاک 34که خانه خانواده لیلاست می آید. اول هر ماه تمام آن 32پلاک، سهمیه 30کیلو شیرشان را می گیرند و به زحمت به آخر ماه می رسانند. حالا مادر و پدر می خواهند دخترشان برود دانشگاه. مدیرمالی یا حسابدار شود و برایشان از حقوق چند میلیون تومانی سهمی بگذارد کنار تا خرج شان در بیاید. جامانده از شهرری تکلیف بچه های بلوچ پاکستانی مشخص است، آنها نه شناسنامه دارند و نه مدارک هویتی. بچه ها، زباله گرد و کارگران سرچهارراهند. هیچ مدرسه ای حاضر به ثبت نام آنها نیست. کودکان افغان، غیرمجاز که باشند، باید از دفاتر کفالت برگه حمایت تحصیلی بگیرند. امسال این برگه ها برای دانش آموزان جدید صادر نشد. گفتند ظرفیت سایت بسته شده. نگاه کودکان بلوچ به همبازی های افغان شان، حسرت دارد، آنها که ساکن کوره پزخانه ها هستند، جز خانه علم جمعیت امداد - دانشجویی امام علی(ع)، هیچ جای دیگر پشت نیمکت ننشسته اند. رؤیا منوچهری مددکارشان می گوید درهای مدرسه به روی این کودکان بسته است. آنها در خانه های علم جمعیت امام علی(ع) درس خوانده اند. کودکان افغان اما ماجرای دیگری دارند. مدرسه به بچه ها گفته خانه شان دور است و مدرسه ظرفیت ندارد. از70دانش آموزی که زیرسایه خیران جمعیت امام علی(ع)، درس می خوانند امسال تعدادی، کم شدند. آنها 10تبلت دانش آموزی برایشان خریدند اما کفاف آن همه دانش آموز را نمی دهد. خانواده ها اغلب بی سوادند و کودکان در همان چرخه قرار گرفته اند اگر هم برایشان موبایلی تهیه شد نمی دانند چطور باید برنامه را نصب کنند. برنامه را هم نصب کردند پول شارژ اینترنت را از کجا بیاورند. دفاتر کفالت اداره اتباع که برای کودکان افغان بدون مجوز، برگه حمایت تحصیلی صادر می کند، جواب سربالا می دهد، حتما یک ایرانی باید همراهشان باشد تا جواب بگیرند. در همین مسیر رفت وآمد است که خیلی ها راه رفته را بر می گردند و پرونده ماجرای سواددار شدن بچه هایشان را تا می کنند و کنار می گذارند. برای آنها که لنگ ماهی 500هزار تومان اجاره آلونک هایشان هستند، کارگری بچه ها سودآورتر از تحصیل شان است: درس بخوانند که چه بشود؟ پرونده ترک تحصیل بومهن حدود 12کودکی که حمایت تحصیلی می شدند، امسال مدرسه نرفتند. بیشترشان به دلیل فقر مدرسه را رها کردند و رفتند سر کار. بچه هفته ای 10هزارتومان برای خانواده اش پول بیاورد، برایشان خوب است. در محلات آسیب دیده بومهن، خیلی از همین کودکان موادفروشند و برای پدرانشان مواد جابه جا می کنند. پرونده بومهن از کودکان بازمانده از تحصیل باز است. هر سال فرمانداری به آموزش و پرورش حکمی می داد تا کودکان بدون شناسنامه را ثبت نام کنند، امسال اما سر باز زد و مدارس از ثبت نام خودداری کردند. مریم افراز، مسئول خانه علم جمعیت امام علی(ع) در بومهن، زخم این کودکان را خوب می داند. فرمانداری به آنها گفته این کار دیگر به عهده ما نیست. خود آموزش و پرورش مسئول است. دختر خانواده ایرانی است که پدرش به هزار ضرب و زور راضی شد تا او را به مدرسه بفرستد، رضایت که داد، مدرسه ثبت نام نکرد. اینجا دختران دوازده و چهارده ساله را شوهر می دهند و ازدواج پایشان را از مدرسه می بُرد. وضعیت بچه های ایرانی بدتر از قبل شده. بعضی خانواده ها سوءاستفاده های زیادی از آنها می کنند. افرا فراز می گوید وضعیت اقتصادی امسال بدتر از سال های قبل است، کودکان امسال با بحران تغذیه مواجه اند. در این شرایط خانواده نخستین کاری که می کند این است که دست بچه را از مدرسه کوتاه می کند و او را می فرستد سر کار. دختر هم که باشند شوهرشان می دهند تا یک نان خور کمتر شود. درحالی که این کودکان بسیار با استعدادند و علاقه عجیبی به یادگیری دارند. به گفته او، در این مدت 5 دانش آموز ازدواج کردند و دیگر مدرسه نمی روند. درد تبعیض دروازه شیرازی، مددکار خانه ایرانی جمعیت امام علی(ع) دروازه غار می گوید بعضی مدارس دید منفی به کودکان غیرایرانی دارند، کافی است کودکان تبلت یا گوشی نداشته باشند تا حذف شوند. مدیران مدرسه به سرعت پرونده دانش آموز را آماده می کنند برای تحویل. پارسال روپوش شان را 6 ماه بیشتر تنشان نکردند اما امسال گفته اند دوباره روپوش بخرید. خود بچه ها هم ناامید شده اند. نیره، نگین، عاطفه و سمیرا امسال را طور دیگری شروع کردند، چشمان حسرت زده شان به نیمکت های مدرسه خیره مانده و دستان پرزحمت ایلیا و دوقلوهای فاطمه، زیر خشت ها تاول زده. آنها نام خود را در دایره بزرگی از کودکان بازمانده از تحصیل و بی سواد ثبت کردند، تا موج جدیدی از بی سوادی کودکان رقم بخورد.