شایع‌ترین دلیل شكست مکرر آی‌وی‌اف در زوجین نابارور

سلامت نیوز:مدت زمان زیادی از تحولی بزرگ در حوزه درمان ناباروری تحت عنوان پزشكی شخصی یا ژنومی نمی گذرد؛ تحولی كه حاصل آن بهره گیری از تكنیك های نوین ژنتیک برای درمان آن دسته از زوجین ناباروری است كه تلاش شان برای آی وی اف، چند بار با شكست مواجه شده است و با بهره گیری از روش پزشكی شخصی و غربالگری ژنتیک جنین شان می توانند بر عوامل شكست مكرر آی وی اف یا سقط مكررغلبه كنند و صاحب فرزند شوند. به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه جام جم ،به بیان دیگر در این تكنیك با انتخاب جنین سالم از لحاظ تعداد كروموزوم ها، احتمال بارداری موفق افزایش می یابد. گرچه پرهزینه بودن مراحل بهره گیری از این تكنیك از نقاط ضعف آن برای استفاده تعداد زیادی از زوجین نابارور محسوب می شود. اما ارزشمندی آن در پایان دادن به ناكامی ناشی از سقط های مكرر سبب شد با دكتر سهیلا انصاری پور، جراح و فلوشیب زنان، زایمان و ناباروری و عضو هیات علمی پژوهشگاه و مركز درمان ناباروری و سقط مكرر ابن سینا گفت وگو كنیم. چرا در برخی زوجین نابارور، آی وی اف با شكست مكرر مواجه می شود؟ باروری حاصل لقاح یك اسپرم و تخمك و جایگزینی آن در رحم است. به بیان دیگر در یك حاملگی طبیعی، اسپرم و تخمك سالم لقاح می كنند، در رحم جایگزین می شوند، حاملگی اتفاق می افتد و به زایمان نوزاد منتهی می شود. معمولا لقاح در یك چرخه ماهیانه در 25درصد موارد و در سنین بین 20 تا 35 سالگی اتفاق می افتد و هرچه سن از این دوره بالاتر برود میزان لقاح پذیری هم كاهش می یابد.پس ما به طور طبیعی دوره لقاح پذیری كوتاهی داریم. یعنی از هر 100 زوجی كه ازدواج می كنند در صورتی كه سالم باشند، در ماه اول ازدواج فقط 25 نفرشان باردار می شوند و 75 نفرشان باید تا یك سال منتظر باشند. به همین دلیل هم تعریف نازایی را اتفاق نیفتادن بارداری پس از گذشت یك سال در نظر می گیرند.با این حال بعد از این كه لانه گزینی جنین اتفاق افتاد، حتی جنینی كه لقاح پیدا كرده ممكن است سقط شود. یعنی در 15 درصد زوج های طبیعی نیز یك بار سقط ممكن است در 12 تا 15 درصد مواقع اتفاق بیفتد. این در واقع سقط بالینی است. اما سقطی كه به طور نامحسوس است حتی در 50 درصد موارد هم ممكن است اتفاق بیفتد. آیا علت موفق نبودن ٦٠ تا ٧٠ درصد موارد آی وی اف وجود مشكلات ژنتیك در جنین است؟ این طور تصور می شود كه یكی از شایع ترین دلایل شكست آی وی اف وجود جنین غیرطبیعی از نظر كروموزومی است.معمولا لقاح در آی وی اف صورت می گیرد، اما به دلیل نقص كروموزومی جنین، رشد طبیعی در داخل رحم اتفاق نمی افتد و سقط صورت می گیرد. خیلی از زوج ها فكر می كنند حاملگی از طریق آی وی اف سقط نمی شود، در صورتی كه روند بارداری پس از لقاح حاصل از آی وی اف مثل لقاح طبیعی است و سرنوشت از دست رفتن جنین به طور نامحسوس و محسوس در آی وی اف هم وجود دارد. این از دست رفتن بارداری در 80 درصد از موارد به دلیل جنین غیرطبیعی است. البته این كه رحم دچار اشكال است یا جنین، همچنان جای بحث دارد. ولی با توجه به این كه به نظر می رسد همان وقایع طی سقط در حاملگی طبیعی و بارداری حاصل از آی وی اف اتفاق می افتد، می توان نتیجه گرفت موارد سقط در مورد جنین های غیرطبیعی در هر نوع بارداری رخ می دهد. بررسی ژنتیک جنین پیش از آی وی اف به كدام دسته از زوجین نابارور توصیه می شود؟ در سه گروه تعداد جنین های غیرطبیعی بیشتر است؛ به دلایلی مثل بالارفتن سن مادر یا در مواردی كه اختلال شدید اسپرم وجود دارد. همچنین در كسانی كه سابقه سقط مكرر داشته اند، درصد تشكیل جنین غیرطبیعی به دنبال انجام میكرواینجكشن (لقاح مصنوعی) بیشتر است. به همین علت بحثی تحت عنوان تشخیص ژنتیک پیش از لانه گزینی مطرح شد كه به تدریج از نظر تكنیكی پیشرفت كرد تا جایی كه امروزه می توان جنین ها را از نظر كروموزومی، قبل از انتقال به رحم بررسی كرد.یعنی در آی وی اف جنین هایی بررسی شوند كه به ظاهر سالم هستند. به جای این كه 10 جنین و دو یا چهار مورد از آنها در هر نوبت آی وی اف انتقال پیدا كند كه فقط نیمی از آنها سالم هستند، فقط جنین های سالم انتخاب شوند و تك تك به رحم انتقال پیدا كنند تا به این ترتیب احتمال حاملگی موفق افزایش و احتمال دوقلویی و چند قلویی طی فرآیند آی وی اف كاهش یابد.این روش، انقلابی در آی وی اف به پا كرده و از نظر تئوری روشی ایده آل محسوب می شود. ولی به نظر می رسد هنوز مشكلاتیوجود دارد. نخست این كه سلولی كه برای بررسی ژنتیک از جنین گرفته می شود، مؤید سالم بودن كامل جنین نیست. دوم این كه در برخی موارد، جنین های سالم به صورت كاذب ناسالم تشخیص داده می شوند.با این حال سه گروهی كه گفته شد به عنوان نامزدهای این روش از سوی متخصصان انتخاب شدند. اما گروه دیگری از متخصصان نیز معتقد بودند خانم ها در سنین طبیعی باروری از این روش بیشتر سود می برند و این چالش ها در به كارگیری تكنیك بررسی ژنتیک جنین پیش از لانه گزینی همچنان مطرح است. در صورت بهره گیری از این تكنیك ژنتیک، موفقیت آی وی اف چقدر افزایش می یابد؟ اوایل كه این روش معرفی شد، موفقیت 80 درصدی آی وی اف را گزارش داد، اما در ادامه مشخص شد از نظر آماری این نتایج دقیق نیست. اما بدون شك این روش تا 15 درصد موفقیت 35 درصدی آی وی اف را افزایش می دهد. به این ترتیب آی وی اف به موفقیت 50 درصدی دست می یابد.این روش در پژوهشگاه ابن سینا هم در چند سال اخیر ارائه می شود؛ به ویژه برای زوج هایی كه مشكل ژنتیک دارند. احتمال بالای بروز نقایص ژنتیک در لقاح با آی وی اف از دكتر انصاری پرسیدم: آیا پس از دو مرتبه شكست درمان ناباروری (آی وی اف) باید به وجود مشكلات ژنتیک در جنین شك كرد؟این متخصص زنان و زایمان و ناباروری در پاسخ گفت: وقتی نازایی پیش می آید یعنی به دلایلی در لقاح تخمك و اسپرم یا در لانه گزینی مشكلی وجود دارد. یعنی یا اسپرم نمی تواند حركات طبیعی را طی كند یا كیفیت تخمك نامناسب است. با روش های كمك باروری این اختلالات به نوعی برطرف می شود، میكرواینجكشن صورت می گیرد، اسپرم طبیعی تر انتخاب می شود و در آزمایشگاه لقاح یافته و جنین در رحم گذاشته می شود. اما ممكن است همچنان اسپرم و تخمكی كه لقاح پیدا كرده از نظر ژنتیک ناسالم باشد. یعنی تخمك و اسپرم از نظر ظاهری سالم باشند ولی در لقاح حاصل از آی وی اف، احتمال بروز نقایص ژنتیک جنین بالاست.