روانشناسی زرد: دکان سلامت روان مردم

سلامت نیوز: اگر سری به کتاب‎فروشی های سطح شهر زده باشید با کتاب هایی که در رده روانشناسی قرار گرفته اند و با توصیه های پولدار شدن، زیبا بودن، هنر زنانگی، رازهایی که زن و مرد از هم نمی دانند و هزاران عنوان دیگر روبرو شده اید. همایش هایی که به اصطلاح اساتید این حوزه ها برگزار می کنند با گردش مالی میلیاردی روبرو است. اما این حوزه ها و نوع پرداخت فعالین آن تا چه اندازه به علم روانشناسی نزدیک است؟ آیا کار آنها و گردش پول میلیاردی آنها قانونی است؟ بسیاری از روانشناسان این نوع روانشناسی را روانشناسی زرد یا روانشناسی عامه پسند می نامند. به گزارش سلامت نیوز به نقل از انصاف نیوز، محمد حاتمی -رییس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران- می گوید بیشتر اینها تحصیلات روانشناسی ندارند و کار کردن آنها در حوزه ی روانشناسی و مشاوره غیرقانونی است و نظام روانشناسی علیه برخی از اینها شکایت کرده است. اما خود این افراد ادعاهای دیگری دارند. علیرضا شیری یکی از این افراد است که در اینستاگرام جرو مشهورترین کسانی است که در این حوزه فعالیت می کند. او سال ۸۰ از دانشگاه علوم پزشکی فارغ التحصیل شد اما آیا او تحصیلات روانشناسی دارد؟ او در سخنرانی های خود یک بار خود را فارغ التحصیل دانشگاه آکسفورد معرفی می کند یک بار دانشگاه آکسفورد و essex یک بار هم دانشگاه کمبریج و essex اما صفحه ی ریسرچ گیت او نشان می دهد حتی یک مقاله منتشر نکرده است. حالا قیمت همایش های او میلیونی است: کتاب فروشی های خیابان انقلاب مجموعه ی کپی سی دی های او را به قیمت پایینتر می فروشند. شیری تنها یک مثال از افراد زیادی است که با ادعای روانشناسی سعی در مشاوره دادن دارد و اسامی مثل فرهنگ هلاکویی هم گاه در این میان مطرح می شود. در ویدیوی زیر که از صفحه ی آپارات روانکال برداشته شده نمونه هایی از این افراد را می بینیم: حتی در ویدیویی احمد حلت، مدیر مجله موفقیت در نقش یک روانشناس در یک مصاحبه به نظر می رسد که در حال تبلیغ یک فیلتر خودرو است: یا روانشناسی که از ذاتا تنوع طلب بودن مردان صحبت می کند: در همین مورد با محمد حاتمی، رییس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران و رحیم محمدی، جامعه شناس به گفت وگو پرداختیم که در ادامه می خوانید: حاتمی: حق ویزیت میلیونی می گیرند حاتمی گفت: سازمان نظام روانشناسی بر اساس قانون تشکیل که مصوب مجلس شورای اسلامی است، وظیفه دارد که به کسانی که در رشته های روانشناسی و مشاوره از مقطع کارشناسی ارشد به بالا تحصیل کرده اند و مدرک مورد تایید وزارت علوم و وزارت بهداشت را دریافت کرده اند بر اساس ضوابطی که داریم پروانه دهد که بتوانند فعالیت روانشناسی و مشاوره انجام دهند. رشته های روانشناسی و مشاوره شامل روانشناسی بالینی، تربیتی، شناختی، ورزشی، استثنایی و مشاوره ی خانواده، تحصیلی، شغلی توانبخشی و حوزه های دیگر است الان حدود ۱۶ کمیسیون در سازمان فعال هستند. پس از نظر حرفه ای و طبق قانون کسی می تواند کار روانشناسی و مشاوره را انجام دهد که از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره پروانه دریافت کند. گاهی می بینیم که افرادی به سازمان ها و نهادها مراجعه می کنند و تحت عنوان موسسه یا مرکز مجوزی می گیرند و با همان فعالیت و روانشناسی انجام می دهند که این خلاف قانون است. اینکه کسی مجوز کلینیک یا بیمارستان می گیرد به معنا صلاحیت حرفه ای نیست، به معنای این است که می توانند تشکیلاتی را راه بیاندازند اما کسانی می توانند در آن کار کنند که پروانه ی سازمان نظام روانشناسی را داشته باشند. کسانی هم هستند که در رشته های روانشناسی و مشاوره یا دانشجو هستند یا اینکه فارغ التحصیل شدند و هنوز پروانه نگرفتند، در صف انتظار هستند یا عضو سازمان هستند، اینها تحت نظارت استاد ناظر می توانند در کلینیک ها و بیمارستان ها کار روانشناسی و مشاوره را انجام دهند. پس هرکسی که رشته ی روانشناسی و مشاوره در این ۱۶ گرایش تحصبل کرده می تواند به نوعی کار روانشناسی و مشاوره را انجام دهد. در کنار این مشاهده می کنیم که افرادی هستند که هیچگونه تحصیلات روانشناسی و مشاوره ندارند ولی تحت عنوان روانشناس یا مشاور، کتابی را تالیف می کنند یا کارگاهی رفته اند ولی خود را از طریق فضای مجازی روانشناس معرفی می کنند و فعالیت های روانشناسی و مشاوره را انجام می دهند که این خلاف قانون است، از نظر ما باید با آنها برخورد شود. ما برای اینها از واژه ی روانشناس نما استفاده می کنیم. مثلا شخصی تحصیلاتش در رشته ی مکانیک یا صنایع است، می آید در روانشناسی دخالت می کند. قانون و دادگاه های صالحه باید با اینها برخورد کند. علاوه بر اینها کسانی هستند که یک تجارب حرفه ای در حوزه ی روانشناسی و مشاوره دارند که ممکن است در سطح کارشناسی هم در این زمینه تحصیل داشته باشند، مطالعات خوبی داشتند، خوش کلام هستند و نیازهای مردم را به خوبی می توانند احساس کنند، در زمینه ی مهارت های زندگی، کنترل استرس، کنترل خشم و توانمندسازی زوجین کار می کنند که تعداد اینها زیاد هستند و فالوورهای زیادی دارند که خودشان به خودشان می گویند روانشناسان انگیزشی ، از روانشناسان زرد هم برای توصیفشان استفاده می شود که طبق قانون اگر از نظام روانشناسی پروانه نداشته باشند فعالیت شان خلاف قانون است، باید یک سازماندهی در این زمینه صورت بگیرد و از ظرفیت اینها در کارهای آموزشی، توانمندی سازی و ارتقای سلامت اینها استفاده شود. همانطور که بنده به عنوان یک روانشناس نمی توانم در مهندسی، پزشکی یا وکالت دخالت کنم، ما هم انتظار داریم که کسانی که تحصیلات دیگری دارند در رشته ی ما دخالت نکنند. سازمان نظام روانشناسی در این مورد مسئولیت دارد و برخورد لازم را می کند. ما با همه ی نهادهای نظارتی هماهنگ هستیم که ان شاالله بتوانیم اینها را کنترل کنیم. الان کرونا بستر فضای مجازی را گسترده کرده و ما در کنترل آن با مشکل مواجه هستیم که از همه ی نهادهای نظارتی به خصوص قوه ی قضاییه می خواهیم که با ما همکاری کنند چون عده ای در افکار و نگرش مردم تاثیر می گذراند و عده ای هم در امور خانواده ها دخالت هایی می کنند که آسیب های اجتماعی و روانی را افزایش می دهند. او در پاسخ به اینکه آیا اقداماتی در این مورد شده یا نه گفت: در این راستا اقدامات چندانی نشده اما ما بخش های نظارتی مان را نسبت به گذشته قوی کرده ایم. اصل این کار افرادی که نام بردید غیرقانونی است و با سازمان هیچ نسبتی ندارند. نه تحصلات روانشناسی دارند و نه مجوزی از سازمان دارند برای هرگونه فعل و انفعالات مالی، سازمان باید نظارتی داشته باشد. از بعضی از این دوستان که داخل ایران هستند به مراجع قضایی شکایت کردیم و الان در مرحله ی دادگاه است ولی هنوز رایی صادر نشده است. حاتمی در پایان افزود: موضوعی که در تمام دنیا هم هست این است که وقتی کسی می خواهد یک فعالیتی را انجام دهد که جنبه ی شغلی و مالی داشته باشد تحت یک صنف یا سندیکا اداره می شود و باید مجوز داده شود، مجوز یعنی امکان نظارت وجود دارد یعنی بدون نظارت هیچ کاری انجام نمی شود. اما این افراد نه در صنف سازماندهی شدند نه یک جایی اینها را به رسمیت می شناسد. وقتی که نه نظارتی هست نه مجوزی وجود دارد نه صنفی اینها را به رسمیت می شناسد خب کارشان غیرقانونی است حتی اگر خیلی خوب هم عمل کنند باید تحت یک صنف باشند. خب اینها کجا هستند؟ چه صنفی وجود دارد که روی اینها نظارت داشته باشد؟ تکلیف این افراد مشخص نیست و ما شناختی از اینها نداریم، گزارشات عینی که به ما رسیده نشان می دهد که گاهی مداخلاتی می کنند که چون از تجریه و تخصص علمی برخوردار نیستند باعث شده که خانواده ها از هم بپاشند، اختلافات بیشتر شود. علاوه بر این بعضی از اینها فرهنگی را در جامعه گسترش می دهند که با فرهنگ ما تطابق ندارد و باعث می شود آسیب های اجتماعی و روانی افزایش پیدا کند. از نظر اخلاق حرفه ای نیز عملکرد اینها باعث افزایش آسیب می شود. اگر یک روانشناس عضو نظام روانشناسی اشتباهی کند ما ورود می کنیم اما در مورد اینها اینطور نیست. اینها دست روی مسائلی می گذارند که مربوط به نیازهای مردم است برای مثال سلامت جنسی و توانمندی زوجین. چون اینها مباحث خیلی تخصصی ای است، بررسی عینی ای که روی کسانی که به اینها مراجعه کرده اند یا از بسته های آموزشی این افراد استفاده کردند نشان می دهد که مشکلا این افراد افزایش پیدا کرده است. اینها گردش مالی بالایی هم دارند چراکه نیازهای مردم را شناسایی می کنند. حتی ما گزارش داشتیم که برای یک جلسه تعرفه ی یک یا دو میلیون تومانی دریافت می کنند. یعنی بیشتر هدفشان کار تجاری است. رحیم محمدی: سرخوردگی اجتماعی به این سمت سوق می دهد محمدی در پاسخ به اینکه چرا جامعه نسبت به این افراد اقبال نشان می دهد گفت: باید دید عمومیت این طرز فکر چقدر است، جامعه شناسان می گویند. میزانی از هر پدیده، مثل خرافات و آسیب های اجتماعی، در هر جامعه ای حتی جوامع عقلانی و پیشرفته هم هست. همین الان در جامعه ی بریتانیا دعانویسی و فال بینی وجود دارد. مگر این پیش بینی هایی که بر سر مسابقات فوتیال رخ می دهد چیزی کمتر از دعانویسی است؟ نرخ و میزان اینها در هر جامعه مهم است. چون تحقیقی صورت نگرفته بر اساس چاپ و فروش کتاب های روانشناسی زرد یا روانشناسی عامه پسند ، یا بعضی کلاس های زرد و عامه پسند مثل کلاس های موفقیت می توانیم تحلیل کنیم. در شکل سنتی این چیزها وجود داشت و در شکل مدرن آن بازتولید شده است. باید یک تعریف و تحلیل از انسان ایرانی داشته باشیم که انسان ایرانی کیست و چه نوع ظهورات و هویت ها و شخصیت هایی دارد و چرا انسان ایرانی به این قبیل پدیده های سریع که زمانی هم خود را در شکل گلد کوییست نشان می داد، اقبال نشان می دهد؟ دو موضوع اینجا مهم است یکی از آنها تثبیت نشدن خرد مدرن است. خرد، زبان و آگاهی مدرن در ایران تکمیل و تثبیت نشده است و انسان ایرانی هنوز یک انسان پریشان احوالی است که گاهی به نوستالژی و سنت میل می کند و گاهی نیز به وعده ها و پیشگویی های مدرن رو می کند. گاهی شورش می کند، گاهی مهاجرت می کند، گاهی پناهنده می شود، گاهی اعتراض می کند، گاهی انقلاب می کند. چیزی که انسان مدرن را پیش می برد خرد و عقلانیت است. فقدان ثبات یک وجه موضوع است و بخش دیگر پریشان احوالی انسان ایرانی. برای مثال در مورد سوژه ی زن و زنانگی و سوژه ی مرد و مردانگی ما هنوز درک واحد مشترکی از سوژه ی ایرانی پیدا نکرده ایم که در آن زن و مرد یک واحد مشترک و یکسانی باشد. بنابراین گرفتاری هایی در سوژه ی مدرن و وجه پریشانی و هویت پیدا نکردن را داریم. منظورم از سوژه همه ی وجوه آن از جمله عواطف، شخصیت، کنش و عمل، آگاهی و روان است. استقرار نیافتن خرد مدرن در ساحت وجودی انسان ایرانی این نیاز را ایجاد می کند که نیاز به تامل باشد تا بدانیم ما ایرانیان چگونه انسان هایی داشتیم. یک ژانری از کتاب ها هم با عنوان خلقیات ایرانیان داریم که آخرین آنها را هم آقای دکتر فراستخواه نوشت. بعضی ها این مسائل را به خلقیان ایرانیان مرتبط می دانند. به نظر من این بدترین بحث در انسان شناسی ایرانی است. اولین کتاب را در مورد خلقیات ایرانی جمالزاده نوشت بعد از جمالزاده افراد دیگری هم خلقیات ایرانی را نوشتند تا رسید به آقای فراستخواه که چند سال پیش نوشت. ولی من فکر می کنم این ژانر انسان ایرانی خیلی وضع و حال آشفته ی انسان ایرانی را روشن نمی کند و بیشتر یک بحث نارسا است که البته در آغاز خود می توانست کمکی به طرح پرسش از چیستی انسان ایرانی مطرح کند ولی الان فکر کنم آقای فراستخواه از سر بیکاری این کار را انجام داده است. بنابراین ما باید این پرسش را از خودمان کنیم که ما کیستیم و چگونه انسان هایی هستیم. از کجا آمده ایم و در کجا قرار گرفته ایم و می خواهیم به کجا برویم؟ این مسیر تحول انسان ایرانی را که از درون سنت، علایق سنتی و دین سنتی آغاز کرده ایم، جاهایی از آن گسسته ایم و راه های جدیدی را انتخاب کرده ایم و گاهی در این راه جدید مسیر طولانی ای هم آمده ایم بتوانیم واکاوی فلسفی و جامعه شناسی و تاریخی کنیم و گاهی برای پرسش هایمان پاسخی را هم پیدا کنیم. او در ادامه افزود: در ایران طبقه ی متوسط هم متاسفانه دارد عامه پسند می شود. می رود سراغ فیلم عامه پسند یا زرد، سبک زندگی عامه پسند، موسیقی عامه پسند، کتاب های عامه پسند. توده واری ذائقه ی توده ای در فرهنگ و ادبیات هم وجود دارد. مثلا در کتاب ها، یک خانمی بود به اسم فهیمه رحیمی، زمانی که ما جوان بودیم همه کتای های فهیمه رحیمی می خواندند. من خودم هم از آن کتاب ها داشتم. بعدا که این کتاب ها را تورق می کردم از خودم پرسیدم این کتاب چه داشت که ما آنها را می خواندیم؟ این عامه پسندی در حوزه ی فیلم، موسیقی، کتاب و حتی کسب و کار وجود دارد. این موضوع دو ریشه دارد. یکی مهم شدن سلبریتی ها است. در فیلم های زرد و هالیوود سلبریتی ها با آرایش و برجستگی های جنسی خود را مطرح می کنند گاهی بعضی از اینها میلیونی فالوور دارند. یک سلبریتی چه ویژگی برجسته ای دارد که میلیون ها آدم دلباخته ی او شدند و از او خوششان می آید، سعی می کنند مثل او لباس بپوشند. مثل او آرایش کنند. گویا جهان مدرن نیز جهان توده ها است و اینطور نیست که انسان خردمند شده باشند. شاید یکی از علت های رفتن به سراغ زردخوانی و موسیقی زرد و یک شبه پولدار شدن سرخوردگی آدم ها است. یکی از علت های سرخوردگی اجتماعی این است که انسان ها احساس می کنند نمی توانند آنطور که فکر می کنند زندگی کنند، کار کنند، رشد کنند حرف بزنند و آزادی داشته باشند یا مثلا در مواردی هم گاه سیستم های توتالیتر به سرخوردگی انسان ها می افزاید و وقتی انسان ها سرخورده شدند به دنبال یک سری مخدرها و راحت کننده هایی هستند که به نوعی خود را سرگرم کنند.

---