سکته مغزی چیست و چگونه رخ می‌دهد؟
سکته‌ی مغزی یا (cerebrovascular accident (CVA، زمانی رخ می‌دهد که خون رسانی بخشی از مغز دچار اختلال می‌شود. در نتیجه قسمت‌هایی از بدن که به وسیله‌ی بخش آسیب دیده‌ی مغز کنترل می‌شوند دیگر قادر به فعالیت نیستند. اختلال در خونرسانی علت‌های متفاوتی دارد. شایع‌ترین نوع سکته مغزی، سکته‌ی مغزی ایسکمیک (کاهش خون رسانی) است که در اثر انسداد شریان‌های مغزی ایجاد می‌شود و از رسیدن خون غنی از اکسیژن به سلول‌های مغز جلوگیری می‌کند. نوع دیگر سکته مغزی، سکته ی مغزی هموراژیک (خونریزی دهنده) است که در اثر خونریزی در مغز رخ می‌دهد.
سکته مغزی یک اورژانس پزشکی است زیرا می‌تواند منجر به مرگ، ناتوانی جسمی دائمی یا کاهش کیفیت زندگی شود. سکته مغزی در برخی موارد قابل درمان است اما به شرطی که در ۳ تا ۴ ساعت اول پس از شروع علائم سکته‌ی مغزی، این درمان آغاز شود. در صورت مشکوک شدن به سکته مغزی، باید فورا با اورژانس ۱۱۵ (برای تماس با 115 کلیک کنید) تماس بگیرید یا در صورت امکان خود را به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس درمانی برسانید.
چه افرادی در معرض خطر سکته مغزی هستند؟
افرادی که دارای فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت هستند. افراد مبتلا به آریتمی قلبی مخصوصا فیبریلاسیون دهلیزی، نیز در معرض خطر سکته مغزی قرار دارند. اضافه وزن، عادت غذایی ناسالم، بیماری‌های قلبی و سابقه‌ی خانوادگی سکته‌ی مغزی از دیگر عواملی هستند که احتمال بروز سکته‌ی مغزی را افزایش می‌دهند.
همچنین کسانی که سیگار می‌کشند یا بیش از حد الکل مصرف می‌کنند، در معرض خطر سکته‌ی مغزی هستند.
سن مهم‌ترین عامل خطر برای بروز سکته مغزی است. علاوه بر این، سن در بهبود سکته‌ی مغزی نیز تاثیر دارد.
به گفته‌ی محققان، افسردگی و استرس مزمن در خود فرد و حتی افراد نزدیک به آن‌ها، خطر ابتلا به سکته‌ی مغزی یا حمله‌ی ایسکمیک گذرا را در افراد افزایش می‌دهد.
تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که دارای سابقه‌ی خانوادگی سکته‌ی مغزی هستند، بیش‌تر در معرض خطر سکته‌ی مغزی قرار دارند.
علایم سکته مغزی
سکته مغزی چه علائمی ایجاد می‌کند؟
علائم سکته‌ی مغزی، بسته به مساحتی از مغز که تحت تاثیر کمبود اکسیژن قرار می‌گیرد متفاوت است. تمام سکته‌ها علائم مربوط به اختلال در عملکرد عصبی را نشان می‌دهند. در سکته‌هایی که بر روی نخاع تاثیر می‌گذارند، علائم در هر دو طرف بدن مشاهده می‌شود. این علائم معمولا به طور ناگهانی و بیش‌تر در یک طرف بدن مشاهده می‌شود. مهم است که ۵ علامت هشدار دهنده‌ی سکته مغزی را بشناسید:
۱ـ بی حسی یا ضعف ناگهانی در صورت، بازو یا پا به خصوص در یک طرف بدن: افتادگی صورت، لبخند نامتقارن، ضعف و سوزن سوزن شدن قسمت‌هایی از بدن
۲ـ سردرگمی ناگهانی، مشکل در صحبت کردن، اختلال در درک گفتار و تغییر در سطح هوشیاری
۳ـ مشکلات بینایی ناگهانی در یک یا هر دو چشم
۴ـ اختلال تعادل و هوشیاری: مشکل ناگهانی در راه رفتن، سرگیجه، از دست دادن تعادل یا مشکلات مربوط به هماهنگی و سردرگمی
۵ـ سردرد شدید بدون علت شناخته شده
حالت تهوع و استفراغ نیز بیش‌تر در سکته‌های مغزی که به علت خونریزی ایجاد می‌شوند وجود دارند.
علت سکته مغزی و انواع آن
آیا می‌دانستید که سکته مغزی با توجه به علت آن، طبقه بندی‌های متفاوتی دارد؟ انواع رایج سکته مغزی عبارتند از:
سکته مغزی ایسکمیک
این نوع سکته به علت کاهش یا قطع جریان خون به مغز رخ می‌دهد و ۸۷ درصد از کل سکته‌ها را تشکیل می‌دهد. علت اختلال در خون رسانی می‌تواند متفاوت باشد.
سکته مغزی ایسکمیک به علت آمبولی
آمبولی چیزی است که در عروق حرکت می‌کند و باعث انسداد عروق می‌شود. آمبولی می‌تواند از جنس لخته‌ی خون (ترومبوز)، چربی، هوا، پلاک آترواسکلروتیک (رسوبات کلسترول و کلسیم) یا ماده‌ی خارجی باشد. نوع دیگری از سکته مغزی هنگامی رخ می‌دهد که یک آمبولی از طریق جریان خون به شریان‌های مغزی برسد. با توقف جریان خون، سلول‌های مغز اکسیژن و گلوکز مورد نیاز خود را دریافت نمی‌کنند و سکته مغزی رخ می‌دهد. به عنوان مثال، آمبولی لخته‌ی خون می‌تواند در نتیجه‌ی ضربان قلب نامنظم مانند فیبریلاسیون دهلیزی در حفره‌های قلب تشکیل شود. این لخته معمولا به لایه‌ی داخلی قلب چسبیده است، اما گاهی اوقات جدا شده و از طریق جریان خون به شریان مغزی می‌رسد و آن را مسدود می‌کند. آمبولی می‌تواند از یک شریان بزرگ مثل شریان‌های کاروتید راست و چپ (شریان اصلی در جلوی گردن که خون مغز را تأمین می‌کند) و شریان‌های مهره‌‌ای راست و چپ (شریان‌هایی که از مهره‌های گردنی عبور می‌کنند) نیز سرچشمه بگیرد.
سکته مغزی ایسکمیک به علت ترومبوز یا لخته‌ی خون
شایع‌ترین علت سکته مغزی، انسداد شریان‌های مغزی توسط لخته یا ترومبوز است. بخشی از مغز که توسط این رگ خونی لخته شده خون رسانی می‌شده از خون و اکسیژن محروم می‌شود، در نتیجه سلول‌های آن قسمت از مغز می‌میرند. به طور معمول در یکی از رگ‌های خونی کوچک مغز یک پلاک کلسترول پاره می‌شود و روند لخته شدن را آغاز می‌کند. تنگی عروق تشکیل پلاک را تسریع می‌کند. عوامل خطر ایجاد تنگی در رگ‌های خونی مغز همان مواردی هستند که باعث تنگ شدن رگ‌های خونی در قلب و ایجاد حمله‌ی قلبی (انفارکتوس میوکارد) می‌شوند. این عوامل خطر شامل فشار خون بالا، کلسترول بالا، دیابت و سیگار کشیدن هستند.
سکته مغزی در ساقه‌ی مغز
ساقه‌ی مغز فقط نیم اینچ قطر دارد و تمام فعالیت‌های پایه‌ای سیستم عصبی مرکزی را کنترل می‌کند مانند: هوشیاری، فشار خون و تنفس. دستور کنترل تمام حرکت‌های بدن از ساقه‌ی مغز عبور می‌کند. سکته مغزی در ساقه‌ی مغز می‌تواند بخشی یا تمام این عملکردها را مختل کند. سکته‌ی مغزی در ساقه‌ی مغز می‌تواند باعث سندرم قفل شدگی (locked-in syndrome) نیز شود. در این شرایطی فرد هوشیار است اما فقط قادر به باز کردن چشمانش است و فعالیت دیگری نمی‌تواند داشته باشد. در سکته‌ی مغزی ساقه‌ی مغز که ناشی از لخته‌ی خون باشد، هرچه جریان خون سریع‌تر برقرار شود احتمال بهبودی بیش‌تر است.
سکته مغزی به علت خونریزی مغزی
اگر یک رگ خونی در مغز پاره شود به درون بافت مغز خونریزی می‌کند. خونریزی مغزی با قطع خونرسانی و اکسیژن به بخش‌های مختلف مغزی باعث ایجاد علائم سکته مغزی می‌شود. قطع جریان خون باعث مرگ سلولی شده و علاوه بر این، خون بسیار تحریک کننده است و باعث تورم بافت مغز (ادم مغزی) می‌شود. ادم و تجمع خون ناشی از خونریزی مغزی باعث افزایش فشار داخل جمجمه می‌شود و با فشردن مغز در مقابل استخوان جمجمه آسیب بیش‌تری به مغز وارد می‌کند. منشا خونریزی غالبا به علت آنوریسم (بیرون زدگی غیر طبیعی رگ خونی به شکل حباب)، ضعف دیواره‌ی عروق یا ناهنجاری‌های شریانی ایجاد می‌شود. خونریزی مغزی معمولا باعث سردرد شدید و ناگهانی، حالت تهوع، استفراغ، عدم تحمل نور و سفتی گردن می‌شود. در صورت عدم تشخیص و درمان، عوارض عصبی مانند کما و مرگ مغزی ممکن است رخ دهد.
حمله‌ی ایسکمیک گذرا (TIA)
کاهش ناگهانی و گذرای خونرسانی، باعث سکته خفیف مغزی یا TIA می‌شود. علائم حمله‌ی ایسکمیک گذرا در عرض چند دقیقه برطرف می‌شود اما گاهی ممکن است برطرف شدن علائم ۲۴ ساعت طول بکشد. حمله‌ی ایسکمیک گذرا یک علامت هشدار دهنده است که اخطار می‌دهد در آینده‌ای نزدیک، سکته مغزی رخ می‌دهد.
واسکولیت
یکی دیگر از دلایل نادر سکته مغزی، واسکولیت است. واسکولیت به معنای التهاب رگ‌های خونی است که جریان خون به بخش‌هایی از مغز را کاهش می‌دهد.
سردرد میگرنی
به نظر می‌رسد بروز سکته مغزی در افراد مبتلا به سردرد میگرنی، به میزان ناچیزی بالاست. میگرن یا سردردهای عروقی به علت انقباض و باریک شدن رگ‌های خونی مغز ایجاد می‌شوند. برخی سردردهای میگرنی با ایجاد اختلال در عملکرد یک طرف بدن یا ایجاد مشکلات بینایی و گفتاری، می‌توانند علائم سکته مغزی را تقلید کنند. معمولا با برطرف شدن سردرد، علائم نیز برطرف می‌شوند.
سکته مغزی بدون علت شناخته شده
در بیش‌تر موارد، سکته مغزی توسط لخته‌ی خون ایجاد می‌شود. اما در برخی موارد، با وجود انجام آزمایشات فراوان، علت را نمی‌توان مشخص کرد. از آنجا که تقریبا یک نفر از هر ۴ نفر بازمانده‌ی سکته مغزی دچار سکته مغزی دیگری خواهد شد، یافتن علت سکته مغزی به پزشک کمک می‌کند تا علت زمینه‌ای را درمان کند و احتمال وقوع سکته مغزی بعدی را کاهش دهد.
آیا پیشگیری از سکته مغزی امکان پذیر است؟
انجمن ملی سکته مغزی تخمین می‌زند که ۸۰ درصد از سکته‌های مغزی قابل پیشگیری هستند. شما می‌توانید با ترک سیگار، کنترل فشار خون، کنترل کلسترول و دیابت، داشتن وزن سالم، رژیم غذایی مناسب و ورزش روزانه، از ایجاد سکته‌ی مغزی جلوگیری کنید.
سکته‌ی مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پس از انجام معاینه‌ی فیزیکی، آزمایش عصبی انجام می‌شود تا سیستم عصبی بررسی شود و مشخص شود که فرد دچار سکته‌ی مغزی شده است یا خیر.
در بیمارستان حداقل یک آزمایش تصویربرداری انجام خواهد شد که به پزشک اجازه می‌دهد داخل مغز را ببیند که چه میزان آسیب دیده و سکته‌ی مغزی در کجا اتفاق افتاده است. این تست‌های تصویربرداری شامل این موارد هستند: اسکن توموگرافی کامپیوتری یا سی تی اسکن (CT scan)، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)، آنژیوگرافی از مغز با CT scan یا MRI، سونوگرافی کاروتید، سونوگرافی از داخل مغز (TCD)، الکتروانسفالوگرام یا نوار مغز (EEG)، الکتروکاردیوگرام یا نوار قلب (ECG).
آزمایش خون برای سکته‌ی مغزی
هیچ آزمایش خونی نمی‌تواند سکته‌ی مغزی را تشخیص دهد. با این وجود، ممکن است برای تشخیص علت علائم سکته‌ی مغزی یک سری آزمایش خون انجام شود مانند: شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC)، الکترولیت‌های سرم، آزمایش انعقاد خون، تست آنتی بادی‌های ضد فسفولیپید یا APA، آزمایشات حمله‌ی قلبی، آزمایشات تیروئید، قند خون، کلسترول و پروتئین‌های خونی.
درمان سکته‌ی مغزی شامل چه داروهایی است؟
چندین نوع مختلف دارو وجود دارد که می‌توانند به جلوگیری یا درمان سکته‌ی مغزی کمک کنند. برخی با دخالت مستقیم در تشکیل لخته، از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند. برخی دیگر شرایطی را که منجر به سکته‌ی مغزی می‌شود، درمان می‌کنند. این داروها شامل این موارد هستند: داروهای ضد انعقاد (مثل وارفارین که مانع از لخته شدن خون می‌شوند)، ضد پلاکت (مثل آسپرین وکلوپیدوگرل (Plavix) که از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند)، فعال کننده‌ی پلاسمینوژن بافتی (TPA که لخته خون را می‌شکند)، استاتین‌ها (مثل آتورواستاتین که به پایین آمدن سطح کلسترول کمک می‌کنند)، داروهای فشار خون (مثل مهار کننده‌های آنزیم تبدیل کننده‌ی آنژیوتانسین (ACEI) و مسدود کننده‌های بتا و مسدود کننده‌های کانال کلسیمی.
آینده‌ی کسانی که دچار سکته‌ی مغزی چگونه است؟
پیش آگهی و بهبودی افرادی که دچار سکته‌ی مغزی شده‌اند بستگی به محل آسیب در مغز دارد. از سال ۱۹۵۰ تاکنون، میزان بقای افرادی که دچار سکته‌ی مغزی شده‌اند، ۷۰ درصد افزایش یافته است. امکان بهبودی سکته‌ی مغزی حتی در افراد مسن نیز وجود دارد که نیاز به اقدامات پیشگیرانه و مراقبت‌های بعد از سکته‌ی مغزی و اقدامات توانبخشی اولیه دارد. تقویت مهارت‌های کلامی، مهارت‌های شناختی، مهارت‌های حرکتی و مهارت‌های حسی از اهداف این اقدامات هستند. برای تقویت این روند، اجرای صحیح تمرینات توانبخشی، چه از نظر روحی و چه از نظر جسمی، باید به طور منظم انجام شود.
سکته-مغزی-و-بازتوانی
گفتار درمانی
دوره‌های کوتاه اما فشرده‌ی گفتار درمانی برای بازیابی مهارت‌های زبانی از دست رفته بسیار موثر است. محققان دریافته‌اند که بازماندگان سکته‌ی مغزی که دچار مشکلات گفتاری شده‌اند، پس از دوره‌های گفتاردرمانی فشرده، پیشرفت چشمگیری در مهارت‌های زبانی و ارتباطاتی داشته‌اند. اما به یاد داشته باشید که یادگیری هر مهارت جدید نیاز به صبر و تمرین فراوان دارد.
داروهای بعد از سکته مغزی
مصرف داروها را کنترل کنید. مطمئن شوید که داروهای تجویز شده مصرف می‌شوند و بر عوارض جانبی آن‌ها نظارت کنید.
تغییر شیوه‌ی زندگی
از یک رژیم غذایی سالم پیروی کنید و از مصرف قندهای فرآوری شده خودداری کنید. ورزش کردن را فراموش نکنید.
مراقب سرگیجه یا عدم تعادل باشید
افتادن و زمین خوردن در بیمارانی که دچار سکته مغزی شده‌اند بسیار متداول است.
مغز بیمار را فعال نگه دارید
بهترین راه برای راه اندازی مجدد مغز پس از سکته مغزی، استفاده از آن است. بازی‌هایی که مغز را درگیر می‌کنند مانند پازل‌های متقاطع یا بازی با کارت را امتحان کنید.
موسیقی
موسیقی زنده، آواز خواندن یا گوش دادن به آهنگ نیز می‌تواند به شروع فعالیت مغز کمک کند.
مراقب خودتان باشید!
اگر شما مراقب اصلی بیمار هستید، باید بر سلامتی خود نظارت داشته باشید تا به بهترین شکل از او مراقبت کنید.
منبع: دکترتو