آتش و عطش در هامون

سلامت نیوز: هامون دیروز با آتش از خواب برخاست. این بار همچون 90درصد آتش افتاده به منابع طبیعی کشور، پای عامل انسانی در میان بود تا زبانه های آتش ۱۰هکتار از مراتع این تالاب بین المللی را ببلعد و خاکستر بر جای بگذارد. به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری ،تالاب و دریاچه بین المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه های خزر و ارومیه و هفتمین تالاب بین المللی جهان و یکی از ذخیره گاه های زیست کره در ایران واقع در شمال استان سیستان و بلوچستان است. وحید پورمردان، مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در شرح آنچه رخ داده است، اعلام کرد: این آتش سوزی که در مسیر جاده زابل-نهبندان، کنار گوره آقاجان منطقه نیزار نخعی رخ داد پس از چندین ساعت تلاش نیروهای آتش نشانی و محیط زیست خاموش شد. خشکسالی و قطع آب رودخانه هیرمند در 2دهه گذشته سبب خشکیدن تالاب بین المللی هامون و نابودی زیستگاه انواع پرندگان و حیوانات وحشی شد و ساکنان اطراف هامون را با مشکلات متعدد روبه رو کرد. این تالاب از 3دریاچه کوچک به نام های هامون پوزک، هامون سابوری و هامون هیرمند تشکیل شده که در زمان فراوانی آب به هم می پیوندند و دریاچه مشترک هامون بین افغانستان و ایران را تشکیل می دهند. وسعت تالاب هامون در زمان پرآبی ۵۶۶۰کیلومترمربع است اما حیات دریاچه هامون وابسته به رودخانه هیرمند است و این وابستگی باعث شده تا هرگونه نوسان در میزان آب آن از طرف کشور افغانستان، مشکلاتی را برای کل سیستم به وجود آورد. اداره کل محیط زیست استان سیستان و بلوچستان درباره شرایط موجود هامون اعلام کرده که حقابه ۶۰ میلیون مترمکعبی آب هامون را یکجا در تالاب رها نمی کند و رهاسازی آن را هدفمند انجام می دهد تا ماندگاری آب در منطقه بالا برود. البته هنوز در بسیاری از بخش های هامون سابوری آب مشاهده می شود. اما با توجه به برنامه مدونی که برای دریافت حقابه مشخص نوشته شده، امید است وضعیت هامون رو به بهبود بیشتر برود. اهمیت حقابه تالاب حلقه گمشده احیای هامون، تامین حقابه آن است. محمد درویش در گفت وگو با همشهری می گوید: اگر تامین حقابه تالاب ها و محیط زیست پس از تامین حقابه شرب از همان سال های آغاز خشکیدن تالاب در دستور کار قرار می گرفت و حقابه تالاب ها صرف مسائل دیگر نشده بود، امروز دیگر هرگز تالاب های مهم و استراتژیک کشور خشک نمی شد، تالاب گاوخونی در پایاب زاینده رود هم خشک نشده بود. رخدادی که موجب تهدید تالاب هامون شد و این تالاب خشک شد هم همین بود. نباید فراموش کنیم که در دهه70 و تا پیش از خشک شدن هامون، حدود 90درصد از احشام منطقه خوراک خود را از نیزارهای هامون تهیه می کردند. این یعنی محیط طبیعی تالاب حیات خود را همواره ادامه می دهد و تنها دخالت های انسانی بر محیط طبیعی می تواند تهدیدزا باشد.این فعال محیط زیست تأکید می کند: سال هاست مسئولان ایرانی و افغان بر سر مسائل مختلف توافق می کنند، حتی موضوع هامون نیز بارها مطرح شده اما هیچ وقت نظام های حقابه قانونی هامون و هیرمند به طور کامل اجرا نشده است. بنابراین بیش و پیش از همه باید طرف افغانی را برای در اختیار نهادن حقابه قانونی هامون به میزان 27مترمکعب در ثانیه مجاب کرد.به گفته درویش، هیرمند فقط باید نیاز آب شرب مردم سیستان را تأمین کند و مازاد آب در پهنه تالاب های سه گانه هامون هدایت شود. از سویی باید با مدیریت توسعه کشاورزی در منطقه سیستان، روند بارآوری زمین، کشاورزی و دامداری با سرعت کمتری افزاش یابد و تا وقتی ضمانتی برای تامین حقابه هامون نباشد، توسعه کاشت در این منطقه پیگیری نشود. بدین ترتیب اصل اساسی در مدیریت منابع آبی کشور باید اولویت قراردادن تامین حقابه تالاب ها بر تامین حقابه کشاورزی و صنعت باشد. بارش ها نیست شدند نشان می دهد طرف افغان حقابه تالاب هامون را برخلاف توافقات تصاحب کرده است. احمد لاهیجان زاده، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست به همشهری می گوید: در هفته نخست شهریور امسال بارش های خوبی در ارتفاعات کشور افغانستان رخ داد که امید ایران و مردم سیستان به بهبود شرایط تالاب هامون را افزایش داد. از طرفی در سیلاب های بهار امسال صددرصد تالاب هامون پوزک آبگیری و بخش هایی از هامون سابوری که ۱۳۰هزار هکتار آن در ایران قرار دارد، آبگیری شد. بدین ترتیب پیش بینی شد که سیلاب های افغانستان موجب پرآبی تالاب های بخش سیستان شود اما بخش ایرانی تالاب هامون هنوز به شرایط خوب سال97 و 98 نرسیده و باید دید چه بر سر مسیر رسیدن حقابه به هامون ایران آمده است.معاون سازمان حفاظت محیط زیست البته خاطرنشان می کند: نخستین روز شهریور امسال بود که برنامه 5ساله عمران سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا با هدف احیای تالاب آغاز شد. این پروژه بین المللی قرار است ضمن احیای یکی از بزرگ ترین اکوسیستم های تالابی منطقه نسبت به ارتقای معیشت، اقتصاد جوامع محلی و کاهش اثرات گردوغبار در پیرامون تالاب اقدام کند.هامون طی دهه های اخیر به شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته و مشکلات زیست محیطی و معیشتی برای منطقه داشته است. در رأس همه مشکلات، محدودیت دسترسی به حقابه لازم موجب توقف کامل فعالیت های درآمدزا در بسیاری از روستاهای منطقه شده است. براساس اعلام طرف های خارجی برنامه احیای هامون، طی این برنامه قرار است ۱۰میلیون یورو برای احیای تالاب هامون هزینه شود. اما هنوز مشخص نیست چه نظامی قرار است حقابه هامون ایران را تامین کند و چگونه می توان افغانستان را به این مهم واداشت. لئوپولد گریشندر، مسئول سیاست همکاری های بین المللی و توسعه کمیسیون اروپا نیز چندی پیش در سفر به ایران درباره وضعیت هامون گفته بود از نظام مدیریت حقابه در اروپا و ظرفیت سازمان ملل برای نجات هامون استفاده می کند.