سکته مغزی یا ایسکمی مغزی چیست؟ انواع و علت بروز آن چیست؟ علائم آن کدامند؟ از کجا بفهمیم شخصی سکته کرده است یا خیر؟ برای دریافت پاسخ با این یادداشت همراه ما باشید
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی یا ایسکمی مغزی به آسیب بافت مغز در اثر اختلالات عروقی گفته می شود که علائم عصبی طولانی ایجاد می کند.
علت بروز سکته مغزی چیست؟
کلاً سکته مغزی به دو علت کلی بروز می کنند :
1) ایجاد تنگی و انسداد در رگهای خون رساننده به مغز
2) بروز خونریزی در اثر آسیب عروقی در مغز
• شایعترین عواملی که سبب بروز سکته های مغزی می شوند عبارتند از : فشار خون بالا ، دیابت، بیماریهای قلبی به ویژه اختلالات ریتم قلب، کلسترول خون بالا، تنگی عروق گردنی ( کاروتید ) و عوامل با شیوع کمتر ( مانند مصرف قرصهای ضد بارداری ، اختلال در انعقاد خون ، بیماریهای مزمن التهابی ، کم تحرکی ، سیگار و الکل و برخی داروها ) . ولی به هر حال در کل ، مهمترین عامل استعداد به سکته مغزی فشار خون مزمن بالاست
هشت توصیه مهم برای تغذیه بیماران سکته مغزی
تغذیه بیماران سکته مغزی بسیار مهم است، رعایت رژیم غذایی در کاهش خطر سکته مغزی مجدد و بهبود شرایط عمومی بسیار بسیار حائز اهمیت است ،انجمن قلب و عروق و سکته مغزی امریکا توصیه های کلی زیر را ارائه نموده است:
1-مصرف زیاد میوه و سبزیجات در طول روز
2-استفاده از غذاهای چند غله و پر فیبر
3-مصرف ماهی دو بار در هفته
4- پرهیز از غذاهای پر چرب (بویژه حاوی چربیهای اشباع و توافق)
5-گوشت قرمز و یا سفید را بدون پوست و بصورت پخته (یا با روغن بسیار کم)اماده کنید
6-از لبنیات کم چرب استفاده کنید
7-از شکر و نوشابه های شیرین تا حد امکان کمتر استفاده کنید (کمتر از kcal 150برای مردان و 100 kcal برای زنان در روز )
8- مصرف مشروبات الکلی را کاهش دهید
به علاوه بهتر است غذا به تکه های کوچک و نرم که راحت تر بلیده می شوند تبدیل شود
سعی شود از غذاهایی که مورد علاقه بیمار است استفاده شود . بکارگیری ادوی های مختلف و قراردادن وعده های غذایی کوچک و سالم ( snack) در بین وعده های اصلی می تواند در افزایش اشتها مفید باشد.
از میوه های مغزدار مانند بادام ، پسته و فندق بطور منظم استفاده کنید. مصرف نمک را تاحد 2.5 گرم در روز ( یک قاشق چایخوری کامل ) محدود کنید.
از افزایش وزن اجتناب کنید و بدین منظور کالری مصرفی روزانه خود را محدود نمائید و بیشتر فعالیت کنید.
در چه مواردی از راههای غیر دهانی مانند PEG یا NG-Tube باید استفاده شود؟
بیماران سکته مغزی که دچار اختلال در بلع هستند مانند افراد دچار سکته ساقه مغز و یا دچار کاهش هوشیاری در معرض خطر ورود غذا و مایعات به راههای هوایی و ریه ( aspiration) و ابتلا به عوارض جدی خواهند بود، بطور کلی بیماران باید از نظر وضعیت بلع توسط یک کارشناس با تجربه در زمینه بلع مورد ارزیابی قرار گیزند . به طور کلی در صورتیکه تغذیه غیر دهانی کمتر از 2 تا 3 هفته مورد نیاز باشد می توان از لوله بینی (NG -Tube) و در مواردی بیش از این مدت تغذیه غیر دهانی بهتر است ، هر چه سریعتر از طریق لوله معده ای (PEG ) تعبیه شود.
درد دست و پا و خستگی بیمار پس از سکته مغزی ناشی از چیست؟
کاهش انرژی پس از سکته مغزی امری شایع است مکانیسم و علت دقیق آن کاملا مشخص نیست ولی بیمار به طور کلی به دلیل ضعف در اندامها میزان انرژی بیشتری برای حرکت مصرف می نماید ،بنابراین زودتر خسته می شود ضمنا ظرفیت قلبی - تنفسی بیماران نیز معمولا کاهش می یابد که این امر نیز در بروز خستگی زود رس موثر است. تغییرات روحی و خلقی و نیز برخی داروها نیز می توانند مشکل خستگی پذیری را پیچیده تر کنند .به هر حال بهترین روش کاهش خستگی استفاده از درمانهای فیزیکی و توانبخشی است. مشورت با پزشک دارای تجربه نیز می تواند جهت یافتن سایر علل احتمالی بروز خستگی مفید باشد
سرگیجه بعد از سکته مغزی چیست؟
سرگیجه (vertigo) و احساس منگی و سبکی سر(dizziness) مشکل نسبتا شایعی پس از سکته مغزی ،بویژه در اسیب ناحیه ساقه مغز است . این مسئله اغلب به اختلال در سیستم دهلیزی سیستم های ( مسئول حفظ و درک تعادل در مغز تا گوش میانی) مربوط می شود .بیماران اغلب به هنگام حرکت و یا چرخش سر برای لحظاتی دچار سرگیجه و حتی نهوع و استفراغ می شوند که با ثابت نگه داشتن سر رفع می شود. این مسئله بویژه در ابتدای درمانهای توانبخشی می تواند در روند بهبود و درمان بیمار اختلال ایجاد کند .این مسئله با درمانهای خاص توانبخشی ( vestibular rehabilitation )اغلب به تدریج کاهش می یابد در برخی موارد استفاده همزمان از داروها نیز می تواند به بهبود سریتر سر گیجه کمک کند ،با پزشک توانبخشی خود در این زمینه مشورت نمائید.
آیا میزان وسعت آسیب قابل مشاهده درCT اسکن یا MRI می تواند پیشگویی کننده میزان بهبود بیمار در آینده باشد؟
وسعت آسیب و محل آن تا حدودی می تواند وضعیت آینده بیمار و روند بیماری را پیشگوئی کند ولی توجه به این نکته مهم است که در بسیاری از موارد ، شدت آسیب در MRI یا CT اسکن بسیار قابل توجه است ولی روند بهبود وضعیت فیزیکی بیمار بسیار رضایت بخش است و بالعکس
بنابراین هرگز نباید براساس ارزیابی روشهای تصویربرداری مغز به پیشگیری آینده یک بیمار مبادرت ورزید ، معاینه فیزیکی بیمار و شروع درمانهای توانبخشی و زیر نظر گرفتن روند بهبود بهترین وسیله پیشگویی نتیجه درمان خواهد بود.
بیمار با خوردن مایعات یا غذا به سرفه می افتد، آیا این مسئله مهم است؟
تشخیص این مسئله که در اصطلاح آسپیراسیون (aspiration) یا ورود مایعات و مواد غذائی به راه های هوائی گفته می شود بی نهایت حائز اهمیت است ،چرا که می تواند در نهایت حتی منجر به مرگ بیمار شود .توجه داشته باشید که در بسیاری از موارد تنها مایعات این مشکل را ایجاد می کنند.آسپیراسیون از اولویت های مهم درمانهای توانبخشی است که باید در اولین فرصت ممکن تحت درمان قرار گیرد ،حتی توصیه های ساده پزشک درمانگر با تجربه در بسیاری از موارد می تواند از ایجاد عفونتهای مرگ آفرین ریوی جلو گیری نماید . بررسی بیمار دچار سکته مغزی (بویژه سکته های ساقه مغز)در فاز حاد و در بیمارستان توسط پزشک و یا گفتار درمانگر مجرب می توان سرنوشت بیمار را در هنگام ترخیص و پس از ان تغییر دهد.
آیا سکته مغزی خوب می شود؟
بهبود جسمانی بیمار پس از سکته مغزی می تواند آهسته باشد، بطور کلی پیش بینی دقیق میزان بهبود مشکل است ولی آنچه مشخص است سرعت پیشرفت بیمار در 6 ماه ابتدای بیمار ی بیشتر است ولی امروزه بر خلاف گذشته ثابت شده که بهبود می تواند سالها پس از بیماری نیز اتفاق بیافتد بویژه اگر بیمار درمانها و تمرینات توانبخشی را رها نکرده باشد ،به عنوان قانون کلی هر چه تمرینات درمانی بیشتر و مداوم تر صورت گیرند میزان بهبود نبز بیشتر خواهد بود.
چه می توان کرد تا خطر اختلال و زمین خوردن بیمار کاهش یابد؟
بیماران مبتلا به سکته مغزی به دلیل ضعف در اندام،آسیب در مراکز تعادلی ،سرگیجه یا آتاکسی واشکال در توزین مساوی وزن روی پاها و غیره در معرض زمین خوردن و آسیب های ناشی از آن قرار دارد.توانبخشی وتکنیک های درمانی ویژه تعادل تنها راه عملی برای این مشکل است ولی رعایت نکاتی می تواند احتمالی سقوط بیمار را به ویژه در منزل کاهش دهد.در ابتدا از یک وسیله کمکی مثل عصا یا واکر استفاده کنید ،به تدریج سعی کنید با بهبود حرکت از وسائل کمکی کمتر استفاده کنید ولی توجه داشته باشید در ابتدای کنار گذاشتن این وسائل احتمال زمین خوردن بالاتر است پس در کنار بیمار حرکت کنید و مراقب او باشید .
بسیاری از بیماران سکته مغزی دچار اختلالات مختلف در بینائی می گردند که می تواند سبب افزایش احتمالی سقوط شوند . بنابراین معاینه توسط پزشک در کلیه بیماران توصیه می شود. موانع فیزیکی که احتمال مختل کردن تعادل را بالا می برند بویژه در منزل تا حد امکان حذف کنید مثلا مکان های دارای اختلاف سطح،کم نور،لغزنده باید در نظر گرفته شوند . تعبیه دستگیرهای مناسب در مسیرهای عبور بویژه در حمام و دستشوئی بسیار کمک کننده است استفاده از کفش های مناسب،پرهیز از داروهای کاهنده تعادل و رفع سر گیجه یا افت فشارخون نیز از نکات دیگری است که در کاهش خطر سقوط بیمار حائز اهمیت می باشند.
آیا سکته مغزی سبب اختلال قوای جنسی و آمیزشی می شود؟
سکته مغزی به طور نسبتا شایعی بویژه در فازهای ابتدائی بیماری به اشکال تمایل ، اختلال نعوظ ، کاهش اعتماد به نفس در انجام اعمال جنسی به روی بیمار تاثیر می گذارد . این اختلالات حاصل آسیبهای جسمی و نیز اختلالات روحی – روانی ناشی از بیماریست . البته در درصد کمی از بیماران تمایل به رفتارهای جنسی می تواند افزایش پیدا کند ، بویژه در کسانی که در بخش گیجگاهی مغزی ( Temporal lobe) دچار آسیب شده اند . به هر حال با درمانهای داروئی و آموزش بسیاری از بیماران می توانند به وضعیت قابل قبولی از نظر عملکرد جنسی باز گردند.
علت ورم دست و پا در بیماران سکته مغزی چیست ؟ آیا این مسئله خطری دارد ؟
دلیل ورم دست و پا در بیماران سکته مغزی پرسش بسیار مهمی است . بسیاری از تورم ها ( Edema) در اندام تحتانی و حتی فوقانی در مراخل اول بیماری و ناشی از احتباس خون و مایعات در عروق و بافت های بینابینی است که به دلیل عدم انقباض کافی در عضلات دچار ضعف ایجاد می شود . این نوع ورم دست و پا خطرناک نیست و با درمان های توانبخشی سکته مغزی و رعایت دستورات ساده قابل کنترل است. ولی نکته مهم تشخیص تورم های پر اهمیت و بعضا خطرناک است . به طور کلی در صورتیکه تورم به صورت ناگهانی ( ظرف 2-1 روز ) ، همراه با سردرد بویژه در اندام تحتانی ( عدتا ساق پا ) بوده و با کمی تغییر رنگ اندام ( پر خونی تا تیره شدن پوست ) و گرمای موضعی همراه باشد مس تواند نشانه ایجاد لخته در عروق اندام دچار ضعف بوده که یک اورژانس پزشکی است. عوارض ناشی از آسیب به اعصاب محیطی اندام ( بویژه در شانه و دست ) که اغلب در اثر درمانهای توانبخشی غلط بوجود می آید نیز می توتند سبب تورم به همراه درد در اندام مبتلا شود.
چرا در بیماران سکته مغزی معمولا اندام تحتانی (پا) سریعتر و بهتر از دست بهبود می یابد ؟
پاسخ این سوال کلید بازتوانی بیماران است . مهمترین تئوری در این زمینه نقش " نیاز در بهبود " را مطرح می کند ( necessity drives recovery ) بیمار معمولا در اولین اولویت به راه رفتن نیاز دارد و این نیاز سبب بهبود سریعتر اندام تحتانی می گردد ، پس از این مسئله می توان در بهبود سایر بخشها نیز بهره درمانی برد.
آیا بیمار سکته مغزی به جز جلسات درمانی در منزل نیز به تمرین نیاز دارد؟
از آنجا که ایجاد اتصالات جدید در مغز و بهبود عملکرد آن به تکرار بسیار زیاد حرکات نیاز دارند بنابراین بیمار حتما باید به صورت منظم در منزل تمرینات درمانی را پیگیری نماید.
دو نکته مهم در این زمینه این است که 1) از تکرار حرکات خسته نشوید 2) به فعالیتهائی که برایتان مشکل تر است بیشتر از فعالیتهائی که آسانتر انجام می دهید ، بپردازید.
چه کنیم تا اختلالات شناختی کاهش یابند یا حداقل افزایش پیدا نکنند ؟
مهمترین نکته کنترل عامل خطری است که ابتدا سبب آسیب مغز شده که در اغلب موارد این عامل فشار خون بالاست ، سایر مواردی که جهت بهبود شناخت باید مد نظر باشند عبارتند از : کنترل چربی های مضر ، قند ، بیماریهای قلبی ،جلوگیری از کاهش بیش از حد فشار خون ، چاقی ، توانبخشی و افزایش فعالیت فیزیکی ، کاهش مصرف سیگار و الکل و استفاده از داروهای رقیق کننده ( ضد لخته سازی ) خون. به علاوه ، برخی داروها نیز می توانند به بهبود جنبه هائی از شناخت کمک کنند.
آیا سکته مغزی روی عملکرد شناختی مانند تمرکز ، حافظه و غیره تاثیر می گذارد؟
پاسخ مثبت است در اغلب موارد سکته های مغزی عملکردهای شناختی به درجاتی مختل می شوند. در صورتیکه میزان آسیب حتی 1 تا 4 در صد از حجم مغز را شامل شود ، می توانیم شاهد این اختلالات باشیم . شایعترین شکل اختلال شناختی به صورت اختلال حافظه نزدیک ، یادگیری، اختلال در توجه و تمرکز ، اختلال در اجرای وظایف و برنامه ریزی امور تا بروز توهم و هذیان تظاهر می یابد.
اختلال حس یا حس های نا خوشایند یک طرفه پس از سکته مغزی چه علتی دارند؟
در صورتیکه اسیب در مناطقی از مغز که به درک حس های محیطی مانند لمس،درد،ارتعاش ، گرما وسرما مربوط می شوند بوجود امده باشد بیمار دچار اختلالات مختلف حسی یکطرفه نیز خواهد شد مهمترین این مناطق بخشی به نام تالاموس است.این بیماران شکایات مختلفی خواهند داشت مانند بی حسی، احساس سنگینی،سوزش ،درد و یا احساس تورم که می تواند در صورت ، اندامها یا هر دو با هم باشد.مشکلات حسی گاهی به قدری شدت دارند که نیازمند مداخله فوری پزشکی هستند و در برخی موارد نیز به تدریج کاهش می یابند . نکته بسیار مهم افتراق درد مرکزی عصبی (central pain) از دردهای ناشی از اسیب های محیطی در خارج از مغز است .که متاسفانه در اغلب مواردبه طور صحیح تشخیص داده نمی شوند.
آیا ممکن است روحیه و شخصیت فرد پس از سکته مغزی تغییر کند؟
پاسخ مثبت است .به طور خلاصه اختلالات خلقی مانند اضطراب و افسردگی پس از سکته مغزی بسیار شایعند بویژه در بیماران جوانتر ،سکته ی نیمکره چپ،افراد فعال از نظر اجتماعی و شغلی ،سابقه بیماریهای روانی ، همراهی اختلالات گفتار ،اختلال کنترل ادرار یا مدفوع و موارد متعدد دیگر. البته بسیاری از بیماران پس از مدتی با شرایط جدید تا حدودی تطبیق پیدا کرده و سعی در بهبود خود می نمایند ولی در طی این مدت علائم اضطراب وافسردگی باید مد نظر خانواده و تیم درمانگر باشد.
نکته دیگر اینست که در برخی از سکته های مغزی بویژه سکته های لوب های پیشین (frontal cortex) عارضه ای به نام دمانس یا زوال عقل (Dementia) به درجاتی بروز خواهد نمود و یا در صورت وجود تشدید خواهد شد.این عارضه بیش از همه روی عملکردهای عالی مغز مانند قضاوت ،رفتارهای اجتماعی ،حافظه ،محا سبات وشخصیت فرد تا ثیر گذار است وتشخیص به موقع ان جهت درمان و جلوگیری از پیشرفت بسیار حائز اهمیت است .
آیا ممکن است سکته مغزی سبب بروز بیماری پارکینسون شود؟
نوعی از بیماری پارکینسون در اثر سکته مغزی ایجاد می شود. بویژه اگر در سکته ها ی ریز و متعدد که در طول زمان در مناطقی مانند عقده های قاعده ای (Basal Ganglia) پیش آید که به ان پار کینسو نیسم عروقی گفته می شود. این بیماران بیشتر دچار کندی و سفتی حرکات بویژه در اندام های تحتانی تا لرزش دست و دهان و غیره که در بیماری پارکینسون دیده می شود خواهند شد،تشخیص با معاینه بالینی و تصویر برداری از مغز براحتی امکان پذیر است .درمان های توانبخشی وداروئی کمک کننده بوده و باید هر چه سریعتر شروع شوند.
در صورت مشاهده چه علائمی به سکته مغزی شک کنیم؟
در صورت بروز ناگهانی ضعف یا فلج یک طرفه ، احساس بی حسی یا حس ناخوشایند مانند گزگز یا خواب رفتگی یک طرف بدن و صورت ، اختلال در صحبت کردن و یا درک به صورت ناگهانی ، اختلال ناگهانی راه رفتن و سردرد بسیار شدید ، بدون سابقه قبلی